Hakan Özyıldız*
Hazine yedi aylık nakit istikrarını yayımladı. Gelir ve masraflardaki artışlar dikkat çekiyor.
Gelirlerdeki performans Merkez Bankası’nın yedek akçesinin bütçeye aktarılması sayesinde biraz düzelmiş.
Giderler almış başını gidiyor. Anlaşılan kamu ekonomik büyümeye katkı sağlamak, büyüme performansının çok bozulmasını önlemek ismine harcamalara sürat vermiş.
Tabi bunun doğal bir sonucu olmuş: Borçlanma. Ocak-Temmuz ortası periyotta Hazine net (yeni) 98 milyar lira borç almış. Bu ölçünün 28 milyar liralık kısmı dış borçlanmadan, kala 70 milyar liralık kısmı da iç borçlanmadan geliyor.
Buraya kadar her şey bütçe finansmanına ait sayılardı. Artık gelin işin bir de maddelerle ilgili kısmına bakalım.
Çünkü önemli bir sorun var. Hazine kanunun verdiği yıllık net borçlanma limitini, yılın birinci yedi ayında aşmış.
Ne olduğunu anlamak için evvel iki kanunu hatırlamamız lazım.
Birincisi, 4749 sayıl Kamu Finansmanı ve Borç İdaresinin Düzenlenmesi Hakkında Kanun. Bu yasa 2001 Tedbirlerinin en önemlilerindendi. Daha evvel sonu olmayan borçlanmaya bir limit getirilmişti. Kanunun limitle ilgili 5. Unsuru motamot şöyle:
“Borçlanma, ikraz ve garanti limiti (1)
Madde 5- Malî yıl içinde 1 inci Unsurda belirtilen prensipler ve malî sürdürülebilirlik de dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile kestirim edilen gelirler ortasındaki fark ölçüsü kadar net borç kullanımı yapılabilir.
(Değişik ikinci fıkra: 16/7/2008-5787/3 md.) Borçlanma limiti değiştirilemez. Lakin borç idaresinin muhtaçlıkları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu ölçünün da kâfi olmadığı durumlarda, ek yüzde beş oranında bir fiyat, lakin Cumhurbaşkanı kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde beşine kadar artırılabilir. (2)
Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek özel tertip Devlet iç borçlanma senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir.” (Siyahlar ve alt çizgiler bana ait)
Kanun borçlanma limitini, o yılın bütçe kanunundaki ödenekler ve varsayımı gelir ile belirlemiş.
O vakit 2019 yılının Bütçe Kanunun ilgili hususlarına bakalım.
Onlar da şöyle:
“GiderMADDE 1 – (1) Bu Kanuna bağlı (A) işaretli cetvellerde gösterildiği üzere, 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu Malî İdaresi ve Denetim Kanununa ekli;
a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçe kapsamındaki kamu yönetimlerine 949.025.615.000 Türk lirası,Gelir ve finansman
MADDE 2 – (1) Gelirler: Bu Kanuna bağlı (B) işaretli cetvellerde gösterildiği üzere, 5018 sayılı Kanuna ekli;a) (I) sayılı cetvelde yer alan genel bütçenin gelirleri 867.296.403.000 Türk lirası,
Denge
MADDE 3 – (1) 1 inci hususun birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen ödenekler toplamı ile 2’nci unsurun birinci fıkrasının (a) bendinde yer alan kestirimi gelirler toplamı ortasındaki fark, net borçlanma ile karşılanır.” (Siyahlar ve alt çizgiler bana ait)
Gelin yasa metinlerinden yola çıkarak (rakamları yaklaşık alarak) bu yılın borçlanma limitini hesaplayalım. Bütçe Kanununa nazaran; 949 milyar lira harcama – 867,3 milyar lira gelir = 78,7 milyar lira açık bekleniyor. Hazine’nin yeni borç alma limiti bu kadar.
Ancak, Kamu Finansmanı ve Borç İdaresi Kanunu iki sefer %5’lik ek hak veriyor. Birincisi otomatik. Hazine 78,7 x 1.05 = 82,6 milyar liraya kadar borçlanma hakkı var diyebiliriz.
Bunun üstünde %5’lik bir limit arttırma yetkisi daha var. Fakat bu sefer Cumhurbaşkanı Kararı gerekiyor. Diğer bir tabirle Hazine, 82,6 milyar liranın üstü için Cumhurbaşkanı’nın imzası olmadan yeni borç alamaz.
Ben buna yönelik bir Karar görmedim. Tahminen dikkatimden kaçmıştır. Lakin yoksa burada bir Kanuna terslik var demektir.
Hesaba, Karar varmış üzere devam edelim. Bu durumda Hazine’nin üst borçlanma limiti 82,6 x 1,05 = 86,8 milyar lira olur.
Peki nakit istikrarına nazaran birinci yedi ayda ne kadar net borç alınmış? 98 milyar lira. Yılın bitimine beş daha varken yasal limit yaklaşık 11 milyar lira kadar aşılmış.
Ne olacak artık?
Geç kalınmakla bir arada yapılması gereken şey hemen TBMM’yi toplantıya çağırıp ek borçlanma yetkisi almak. Aksi halde bir yandan Ulu Meclisi’n “bütçe hakkı” yok edilirken, öteki yandan yasaya karşı süreç yapanların yasal sorumlulukları olacaktır.
Duymuşsunuzdur. ABD’de borç limiti sona gelince Lider ile Kongre yeni borçlanma limitinde anlaşamazsa, hükümet ödenek kalmadığı için devletin kimi ünitelerini kapatıyor. Orada demokrasilerdeki güçler ayrılığı prensibi tam olarak çalışıyor.
Çağdaş bir demokrasiye sahip olmak isteniyorsa, TBMM’nin “bütçe hakkını” tanımak ismine, birinci adım olarak, yılın kalan beş ayı için Meclis’ten yeni borçlanma yetkisi alarak işe başlanabilir.
*Bu yazı hakanozyildiz.com’dan alınmıştır.
