Beklenen sarsıntı için fay çizgisine yakınlık, yer, bina sağlamlığı üzere hususlar ve nasıl bir tedbir alınması gerektiği İstanbullular için hala cevaplanamamış sorular barındırıyor.
Peki inşaat mühendisliği açısından bakınca, berbat bir yerdeki sağlam bir bina büyük bir zelzeleye karşı sizi koruyabilir mi?
Eski TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Lideri ve Türkiye Sarsıntı Vakfı İdare Şurası Üyesi Cemal Gökçe, her yerin tabanın farklı olduğunu, o tabanın durumuna bağlı proje yapılması gerektiğini belirterek her yerde olduğu üzere İstanbul’da da sarsıntıya sağlam bina yapılabileceğini tabir ediyor.
Bunun için izlenmesi gereken adımları şöyle anlatıyor:
- Bir yapıyı yer özelliklerini dikkate alarak zelzele yönetmeliklerine nazaran projelendirmek,
- Standartlara uygun materyal kullanmak,
- Yapının tartısını ve gelecek sarsıntı kuvvetlerini dikkate almak,
- Yapıyı sağlıklı biçimde denetlemek,
- Üretim sürecinde usta ve personel alakaları dahil olmak üzere titizlik göstermek,
- Mühendislik prensip ve kurallarına uygun çalışmak.
Gökçe bu kurallar izlenirse o yapının zelzelede hasar görse bile yıkılmayacağını, can kaybına yol açmayacağını söylüyor:
“Ama siz o projeyi yapan inşaat mühendisine derseniz ki, bana o denli bir yapı yap ki zelzelede hasar bile görmesin -tabii böylesi bir yapının maliyeti fazladır- o da yapılır.
“İşin temeli yanlışsız bir mühendislik hizmeti, hakikat proje yapılmasıdır.”
‘Dere yatağına 9.0’lık zelzeleye dayanacak betonarme inşa edebilirsin’
Marmaray projesinde tarihi yapıların korunması ve proje idaresinin yanı sıra İstanbul ve Adıyaman’da konut inşaatlarında da çalışmış olan Fenercioğlu AŞ. Genel Koordinatörü İnşaat Mühendisi Şiyar Fırat Yücedağ “Dünyanın rastgele bir yerinde, okyanusun içerisine dahi 9.0 büyüklüğünde bir sarsıntısı ‘hafif hasarlı’ olarak atlatacak rastgele bir yapıyı betonarme olarak inşa etmek mümkündür” diyor:
“Dubai’deki 828 metre yükseklikteki Burj Khalifa’nın birebirini İstanbul’da Marmara denizinin ortasına inşa etmek ve beklediğimiz 7.5 ve üzeri sarsıntı esnasında bu yapıda yaşayan insanların oturmaya devam etmesi mümkündür.
“Ama sadece hakikat projelendirme ve inşaat teknikleri ile mümkündür.
“Dere yatağına yapılmış bir bina bu sarsıntıda yıkıldıysa, dere yatağına yapıldığı için değil, dere yatağına yapılmasının gerekliliklerine nazaran tasarlanmadığı yahut inşa edilmediği için yıkılmıştır”.
Sosyal, politik ve kent plancılığı, kentin tarihi, doğal yapısı ve kent dokusunun başka; zelzeleye sağlam yapı yapmanın farklı olduğunu söyleyen Yücedağ, “‘Eskiden buralar plajdı artık kocaman site yaptılar alışılmış ki sarsıntıda çökecek’ üzere telaffuzların inşaat mühendisliği açısından elle tutulur bir yanı yoktur” kelamlarını ekliyor:
“Mühendislik ve mimarlıkta, kentleşmede en temel mevzu planlamadır. ‘Nerelere hangi yapılar yapılacak, nereden yol geçecek, sanayi kuruluşları, okul, ibadethane, hastaneyi nereye yapmak gerekir’, 1/100.000 ölçekli etraf sistemi planında belirlenir. Siz ilgili yerlerde gerekli yer etütleri yaparak, o yer özelliğini dikkate alarak bir rapor hazırlarsınız.”
Yücedağ yer ve sağlam yapı alakasına dair “Depremlerde hiç hasar almadan, temeliyle birlikte tabanla ilgisi kesilen yapılar gördük. Buradaki en kıymetli sorun taban raporlarının öncesindeki sondaj ve deney çalışmalarının, yer raporlarının onay mercilerince kontrol sorunudur” diyor.
Projenin nasıl denetim edildiği belediyeden belediyeye değişebiliyor
“En vicdanlı müteahhit, en bilgili ve ahlaklı şantiye şefi, en hakikat beton ve demir ile yapılan bir bina belediyeden alınmaması gereken ruhsat alındığı için yıkılabilir, ne yazık ki yıkıldı da” diyen Yücedağ şu örneği veriyor
“2015-2016 yıllarında bile, Kadıköy’de ruhsat etabında ‘statik hesap modeli’ istenirken birebir yıllarda Adıyaman’ın birtakım ilçelerinde bu denetim büsbütün mühendisin vicdanına kalmıştı.
“Yani dizayncı mühendisin, betonarme yapılar için en sağlam sistem olan ‘statik hesap modeli’ ile sarsıntı yüklerine nazaran yaptığı dizaynda, proje müşterinin istekleri ile örtüşmezse şunlar olabiliyor: Mesela otel lobisinde betonarme perde duvar istemiyor müşteri.
“O vakit mühendis vicdanı el veriyor ise; modelin çıktısı olması gereken çizime el ile müdahale edip, değiştirilmiş halini pafta olarak çıktı alıp, belediyede çıktısı alınmış pafta üzerinden ruhsat vermek için inceleyen mühendislere teslim edebiliyor.
“Hepsinin imzası ile o yapıya ruhsat çıkıyor ve inşaat bu halde yapılıyordu”.
99 öncesi ya da sonrası olması ne kadar belirleyici?
1999 sarsıntısında İstanbul’da çok sayıda yapı yıkılmıştı
Şu anda müteahhitler, bir yapının gerekli kural ve tekniğe nazaran inşa edilmesi ismine, yapı kontrol kuruluşları tarafından denetleniyor.
Bu kurumlar taban kuralları, proje, sarsıntı yönetmeliğine uygunluğu temelden çatıya kadar denetliyor.
1999 öncesinde yapı kontrol kuruluşları ve sisteminin olmadığına dikkat çeken Yücedağ, değerli öbür bir tarihin de 2019 olduğunu belirtiyor.
“1 Ocak 2019 prestijiyle, belediyesinden ruhsat almış bir inşaatın, projesine uygun olarak inşa edilip edilmediğini; havuz sistemiyle elektronik kura sonucu belirlenmiş yapı kontrol kuruluşları denetliyor.
“Öncesinde ise, ruhsat kademesinde yapının müteahhidi, bulunduğu vilayette istediği yapı kontrol kuruluşu ile ticari bir mutabakat yapıp, ‘Şimdi beni aylık bu kadar taksitlerle denetle ve yanlışım varsa tespit edip beni devlete şikayet et’ diyordu. Bunun sonucu daha satılık ilanları bile duruyor olan yesyeni yapı stokunun yerle bir olmasıydı”.
Kura sistemine karşın 2019 sonrasında da kontrollerin kâfi olmadığını söz eden İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şube Başkanlığı da yapmış olan Gökçe şunları ekliyor:
“O kontrolü yapacak olan yapı kontrol kuruluşları, mimar ve mühendisler diplomalıdır lakin sahiden ehil midirler? Yapı kontrol kuruluşundakilerin rastgele bir sertifikası yok.
“Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan bir yapı kontrol dokümanı alıyorlar, o doküman doğrultusunda denetliyorlar. Meğer dünyada bu türlü bir sistem yok.
“Denetim yapacak mühendisin meslek odasına kayıtlı olması gerekir. Meslek odası o mühendisin proje ve yapıları denetleyebilme yeterliliği olup olmadığını imtihanlarla belirler, ona bir sertifika verir. Mühendis bu sertifikayla bakanlıktan kontrol dokümanı alır ve kontrol yapar”.
Karot almak kâfi mi?
Karot almanın sırf o binadaki betonla ilgili fikir verdiğini, fakat betonun özelliğinin ortaya konmasının bir yapının inançlı olup olmadığını göstermediğini belirten Gökçe, “Tümüyle bir yapının özelliklerine bakılmalı. Kapsamlı inceleme gerekir” diyor ve ekliyor:
“Bina sahipleri uzman bir mühendislik ofisine gitmelidir. Onlar gelip yapıyı inceler, sarfiyat belediyedeki bütün proje ve ilgili dokümanları alır, yapıda kullanılan demirlere bakar, gerekirse karot alır.
“Yapımı projeyle karşılaştırır. Kapsamlı bir tahlil yapar. O vakit yapı sarsıntıya sağlam mıdır değil midir anlamak için durumu bir raporla ortaya koyar”.
‘Marmaray sayesinde İstanbul’da demir yoluyla lojistik sağlanabilir’
Yücedağ Marmaray projesinde çalışırken sorumluluk alanında olan Tarihi Göztepe Tren İstasyonu yapısına değinerek “7.5 ve üzeri büyüklükte bir zelzelede kıymetli olan rayın hasar görmemesi değil, istasyonların, yapıların hasar görmemesi. Bu istasyon, çizginin yenilenmesi esnasında uyguladığımız sismik izolatörler sayesinde altından geçmekte olan İstanbul-Ankara tren çizgisinin üzerine yıkılmamış olacak. Böylece İstanbul’a demir yoluyla çok önemli lojistik yardım ulaşabilecek” diyor:
“Marmaray’ın tasarımı ve inşaatı 9 şiddetinde zelzeleye dayanmak üzere yapıldı. Zelzele anında asfalt yollar hasar gördüğünde İstanbul’u lojistik olarak beslemeye devam etmesi lazım.
“Ray kısmında her tren sınırında olacağı üzere hizasından çıkma, S çizme yaşanacaktır. Bunun için de, hali hazırda geceleri bakım ve tamir yapan raylı araç kullanılarak tamirat sağlanacak. En makûs ihtimalle, diğer yerden gelemezse de, Ankara’dan gelecek olan bu aracın Halkalı’ya kadar kesintisiz ulaşım sağlaması altı saati geçmez.”
