Dr. Mahfi Eğilmez
Pek çok kişi çeşitli ülkelerden örnekler vererek ‘faizi artırdıkları halde enflasyon düşmüyor, demek ki faizi artırmak tahlil değilmiş’ üzere yorumlar yapıyor. Bu alanda son günlerde en çok verilen örnek faizi artırdığı halde enflasyonda yükseliş görülen Birleşik Krallık.
Birleşik Krallıkta 12 aylık enflasyon yüzde 10,4, Merkez Bankası faizi yüzde 4,25. Aşağıdaki grafiklerden soldaki Birleşik Krallıkta enflasyonun 2022 Nisan ayından bugüne kadarki gelişimini, sağdaki de Merkez Bankası faizlerinde tıpkı periyottaki gelişimi sergiliyor.
Merkez Bankası faizinin artırılmasının enflasyonu kontrol altına aldığı grafiklerden görülebiliyor. Ne var ki yeniden grafiklerden görülüyor ki bu kontrol kâfi değil zira enflasyon hala yüzde 10’un üzerinde ve son ayda da yine artışa geçmiş.
Enflasyon ile faiz münasebeti konusunda birtakım mevzuları netleştirelim: (1) Enflasyon yükselmeye başladığında faiz de tıpkı formda yükseltilmeyip beklenirse bir mühlet sonra enflasyon kontrolden çıkabilir. (2) Şayet ortadaki fark çok açılmışsa faizi enflasyonun üzerine çıkaracak bir karar alınmadığı sürece ani tahliller elde edilemez. Ne var ki bu kadar sert bir artış da büyüme ve işsizlik meseleleri yaratabilir. (3) İktisadın geleceğine ait beklentiler olumlu değilse faiz artışı tek başına uzun vadeli tahliller getirmez.
ABD, Avrupa ve Birleşik Krallık, resesyona yol açacağı kaygısıyla enflasyondaki artışa göz yumarak faizleri düşük tutmaya bir müddet devam ettiler. Meğer başlangıçta enflasyon yükselişe geçtiğinde faizi de o kadar artırsalardı bugün ne faizi o kadar süratli ve yüksek artırmak zorunda kalırlardı ne de enflasyon bu kadar yükselirdi. Örneğin Birleşik Krallıkta enflasyon 2021 Mayıs ayında yüzde 2,1 idi. Tıpkı tarihte İngiltere Merkez Bankası’nın (BOE) faizi 0,10 idi. O tarihte enflasyonda kıpırdanmaya başladığında BOE faizi 0,10’dan 0,25’e çıkararak artırma sinyali verseydi enflasyon buralara varmazdı. BOE faizi 0,25’e çıkarmak için 2022 Ocak ayına kadar bekledi. O tarihte enflasyon yüzde 5,5 olmuştu. Misal gecikmeler ABD ve Avrupa’da da kelam konusu oldu.
Faizi hem düşük tutup hem de enflasyon arttığında artırmazsanız enflasyonu denetleyemezsiniz. Sonradan faizi yavaş yavaş artırmanın katkısı da çabucak gelmez. Çinli bilgelerin dediği üzere: “Uçurumun kenarında atın yularını çeksen de yarar etmez.” Değerli olan atı uçurumun kenarına getirmemektir. Enflasyonla faiz ortasındaki fark, faiz aleyhine açılmışsa faizi süratle yükseltmek de öteki meseleler yaratır. Bu defa büyüme düşer, işsizlik artar. Onun için uçurumun kenarına gelmeden tedbirleri almak gerekir.
Türkiye’nin sorunu Birleşik Krallığın probleminden çok daha büyük görünüyor. Zira Türkiye’de enflasyonla faiz ortasında, faiz aleyhine, 50 puana yakın fark var ve enflasyon, baz tesirinin düşüş tarafında yarattığı baskıya rağmen, yükselişe geçmiş bulunuyor. Bu durumda faizi, enflasyonun üzerine çıkarsak iktisat bir anda çöker, çıkarmasak hiper enflasyonla karşılaşabiliriz. Son iki yılda ‘faiz sebep enflasyon sonuçtur’ tezi çerçevesinde uygulanan yanlış yaklaşımlar, enflasyonu ikinci plana itip, faizi düşük tutarak, insanları paradan kaçarcasına harcamaya, tasarruf etmek yerine ikinci, üçüncü konutları almaya, tüketimi artırmaya yöneltti. Bütün bunlar büyümeyi yüksek tutmakla birlikte enflasyonun kalıcı hale gelmesine yol açtı. Bu durumda ekonomiyi küçülmeye itmeden, işsizliği artırmadan enflasyonu düşürmek için yapılacak şey; süratle yapısal ıslahatları devreye sokarak yavaş yavaş faizi artırmak ve bir müddet sonra güzelleşen beklentilerle birlikte enflasyonun da düşüşe geçmesini sağlamaktır.
Faiz, tek başına uzun vadede enflasyonu düşüremez fakat tek başına enflasyonu azdırmaya kâfi.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in blog sitesinden alınmıştır
