Uluslararası Organize Hatalara Karşı Global İnisiyatif (GI-TOC), tedbir alınmadığı takdirde Ukrayna’nın gelecekte “anarşinin cephaneliğine dönüşebileceği” ikazında bulundu.
Cenevre merkezli GI-TOC tarafından yayımlanan, “Rusya-Ukrayna savaşı ve yasa dışı silah ticareti” başlıklı araştırma raporu, Ukrayna’ya yığınla gönderilen silah ve mühimmatın ileride çetelerin, organize kabahat örgütlerinin ya da istenmeyen öbür kümelerin eline geçebileceğine dikkat çekiyor, ihtarlara ve tekliflere yer veriyor.
Demokrasi, insan hakları, yolsuzluk, organize kabahatlerle çaba alanlarında 500’den fazla uzmanın misyon yaptığı GI-TOC, alanındaki en ehil örgütlerden biri olarak görülüyor ve yayınları milletlerarası alanda dikkate alınıyor.
Savaş, önemli meseleleri ikinci plana attı
Mark Galeotti ve Anna Arutunyan’ın kaleme aldıkları raporda, Rusya’nın Şubat 2022’deki saldırısının Ukraynalıları varlık-yokluk çabasıyla baş başa bıraktığı, tüm kesitlerin farklılıklarını bir kenara bırakıp, birlik içinde hareket etmeye başladığı vurgulandı.
Ancak savaşla birlikte, ülkedeki öteki bir çok kıymetli sorunun ikinci planda kaldığına işaret edilen raporda, bu süreçte “yolsuzluklar, organize kabahatler, oligarşik güç” üzere önemli sıkıntılar üzerindeki dikkatlerin dağıldığı kaydedildi.
2021 yılı Global Organize Hata Endeksi’nde, Ukrayna’nın yüksek yolsuzluk ve cürüm oranlarının bulunduğu ülkeler ortasında yer aldığını hatırlatan uzmanlar, savaş sonrasında ise bu hususların ikinci plana düştüğüne işaret etti.
Raporda, “Tarih, ekseriyetle hatalıların kriz periyotlarından güçlenerek çıktığını göstermiştir” tespitine yer verilerek, bu meselelerin üzerine gidilmemesi durumunda, savaştan sonra çok daha önemli sıkıntılarla karşı karşıya kalınabileceği ihtarında bulunuldu.
Savaşın yol açtığı büyük değişim
Raporda, Rusya’nın ilhak ettiği Donetsk ve Luhansk’ta, savaş öncesinde de yolsuzluk ve organize kabahatlerin görüldüğü hatırlatıldı. Bugün ise bölgede büyük bir değişimle, bu sefer Rus askerleri, lokal milisler ve çetelerin anarşik yağma, vurgunculuk ve başka hatalarını sürdürdükleri kaydedildi.
Uzmanlar, Ukrayna’da hükümetin denetimi altındaki bölgelerde ise oligarkların gücünün büyük ölçüde sınırlandırıldığına, kabahat örgütlerinin hareket alanın da daraldığına dikkat çekti. Bununla birlikte uzmanlar, yeni yasa dışı dallara kayan organize hata örgütleri ile varlığını sürdüren yolsuzluk ve yasa dışı monopollerin, gelecekteki “fırsatlardan” yararlanmaya hazır beklemede olduklarını söz etti.
Geçmişten ders çıkarılabilecek mi?
Raporda, yakın tarihte savaşlar sonrasında karşı karşıya kalınan problemler hatırlatılırken, “Savaşlar sona erdiğinde, geride sırf silah kullanma marifet ve kapasitesine sahip yaralı, öfkeli, duygusal olarak yıpranmış savaşçılar kalmaz. Savaş birebir vakitte muharebe alanlarında zehirli ganimetleri ve silahları miras bırakır. Çatışmalar durduğunda, ordular terhis edilmeye başlandığında, işte o vakit silahların yayılması ve hatta şiddet içeren hataların artışı ile ilgili en büyük tehlike baş gösterir” tespitine yer verildi.
Sovyetler Birliği’nin Afganistan işgali sırasında, ABD’nin silahlı Afgan kümelere verdiği silahların bir kısmının sonraki devirde cihatçı terör kümelerinin eline geçtiğine dikkat çekildi. Ayrıyeten bölgede Sovyet imali Kalaşnikoflar’ın da yayıldığı anımsatıldı. ABD imali taşınabilir Stinger füzelerinin de Kuzey Kore, Somali, Sri Lanka, Birleşik Arap Emirlikleri, Türkiye, Zambiya ve İran’a, daha sonra da Lübnan’daki Hizbullah’a kadar ulaştığına işaret edildi.
Benzer gelişmelerin, 1990’lı yıllarda Balkanlardaki savaşlardan sonra da gözlemlendiğine vurgu yapılan raporda, tarihin tekerrür etmemesi için Ukrayna ile ilgili tedbir alınması daveti yapıldı.
“Anarşi cephaneliği riski”
GI-TOC raporunda savaşların birçok vakit devlet denetimi altında olmayan silahlanmaya alan açtığına işaret edilerek, Ukrayna’daki silahların ileride devlet dışı aktörlerin, isyancılarla hata örgütlerinin eline geçmesinin oluşturabileceği tehdide vurgu yapıldı.
Risklerin bertaraf edilmesi için milletlerarası topluma tekliflerin sıralandığı raporda, “Bu tehdit proaktif ve yaratıcı bir biçimde ele alınmazsa, mevcut savaş sona erdiğinde Ukrayna’nın savaş bölgeleri, Afrika’daki isyancılardan Avrupa sokaklarındaki çetelere kadar geniş bir alanda herkesi silahlandıran, yeni bir anarşi cephaneliğine dönüşebilir ve dönüşecektir” uyarısı yer aldı.
“Yayılmanın boyutu ve niteliği hafifletilebilir”
GI-TOC’un araştırma raporunda, global kabahat örgütlerinin şimdiden dikkatlerini Ukrayna’ya yığınla gönderilen silahlara çevirdikleri belirtilirken, gelecekte silah kaçakçılığını, silahların yayılma boyutu ve niteliğini hafifletmek için tedbirler alınabileceğine işaret edildi.
Öncelikli sorumluluğun Ukrayna’da olduğu kaydedilirken, yapılması gereken yasal ıslahatlar sıralandı, devletin ödül maksadıyla askeri tabancalar armağan etme uygulamasına son vermesi istendi.
“Yolsuzlukla mücadele” ise en değer atfedilen başlık olarak öne çıkartıldı. “Ne de olsa savaştan evvel Rusya ile birlikte Ukrayna, Avrupa’nın en yolsuz ülkelerinden biri olarak kabul ediliyordu ve Devlet Lideri Zelenskiy 2019’da yolsuzlukla gayret etmesi için seçildi” denilen raporda, devletin her kademesi ve her kurumunda yolsuzluğun yaygın olduğu, bu alandaki gayretin de büyük ehemmiyet taşıdığı vurgulandı.
“Af ve geri alım” önerisi
Uzmanlara nazaran, vatandaşlara yapılacak davetler, silahların yayılmasını önlemede kâfi olmayacak. “Ancak nakit işe yarayabilir” sözlerine yer verilen raporda, silah kaçakçılarının önünün kesilmesi için “Af ve geri alım” formülünün tesirli olabileceği, aksi takdirde silahların kaçakçıların eline geçmesinin yol açacağı sorun ve maliyetlerin çok daha ağır olacağı aktarıldı. Bu stratejinin sonuç vermesi için de yasa dışı silah bulundurmanın sonuçlarını gözler önüne serecek operasyonlar yürütülmesi gerekeceği tabir edildi.
GI-TOC’un partner ülkelerden beklentileri
Raporun son kısmında uzmanlar, Ukrayna’daki silah ve mühimmatların yayılma tehlikesinin Batılı müttefiklerin öncelikleri ortasında yer alması gerektiğinin altını çizdi.
Silahları garanti altına almak ya da imha etmek için bunların izini sürmek ve toplamak gerekecek. Bunun için de partner ülkelerin, Ukrayna makamlarının yetkinliğini geliştirmeye takviye vermeleri gerekecek.
“Ukrayna’nın polisine yardım etmek birebir vakitte Ukrayna’nın sonlarının korunmasına verilmiş bir dayanaktır. Böylelikle komşu ülkelerin güvenliğini de güçlendirilir” tabirleriyle güvenlik alanında işbirliğinin artırılması gerektiğini anlatan uzmanlar, silah kaçakçılığı ile tesirli uğraş için Ukrayna istihbaratının ıslahatının da değerli olduğunu not düştü.
“Sınırda ve hudut ötesi işbirliği” başlığı altında da memleketler arası silah kaçakçılığı ile çabada, istihbarat paylaşımının kritik bir rol oynayacağı vurgulandı.
