ABD’nin otoriterleşmeye karşı oluşturduğu demokrasiler ittifakının ikinci tepesi yeniden Türkiye’siz yapılacak. Doruğun gündem hususlarını, değişen toplantı formatı ile süreçten beklentileri mercek altına aldık.
ABD’nin Rusya ve Çin ile rekabetinin sertleştiği bir periyotta dikkatler, Biden idaresi öncülüğünde ve 121 ülkenin iştirakiyle düzenlenecek ikinci Demokrasi Doruğu’na çevrildi.
ABD idaresi, birinci Demokrasi Tepesi’ni Aralık 2021’de düzenlemiş, amacını de, “otoriter idarelere karşı demokrasiler ittifakı oluşturmak” olarak açıklamıştı. Bu hafta gerçekleştirilecek ikinci tepe, yeni bir formatta düzenlenecek. Tepe yeniden ABD’nin öncülüğünde lakin birebir vakitte Kosta Rika, Güney Kore, Hollanda ve Zambiya ile ortaklaşa gerçekleştirilecek.
Her kıtadan bir ülke
Ağırlıklı olarak görüntü konferans aracılığıyla yapılacak tepenin açılış konuşmalarını çarşamba günü beş kıtadan, beş ülkenin önderleri, ABD Lideri Joe Biden, Kosta Rika Cumhurbaşkanı Chave Robles, Zambiya Cumhurbaşkanı Hakainde Hichilema, Hollanda Başbakanı Mark Rutte ve Güney Kore Cumhurbaşkanı Yoon Sum Yeol birlikte yapacak.
ABD idaresinin toplantıyı her kıtadan bir ülke ile ortaklaşa gerçekleştirme amacında, otoriter idarelere karşı cepheyi genişletme ve güçlendirme amacının yattığı belirtiliyor.
Zirve öncesinde gündem Ukrayna
Çarşamba günü resmen başlayacak tepe öncesinde, Salı günü, özel oturumlar düzenlenecek. Bunlardan biri “Ukrayna’da adil ve kalıcı barış” başlığını taşıyor.
ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken‘in başkanlık edeceği ve farklı bölgelerden dışişleri bakanlarının katılacağı oturuma, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy görüntü konferans aracılığıyla katılacak. Programda oturumun, Rusya’nın savaşını sona erdirmek ve Ukrayna’da Birleşmiş Millerler (BM) Koşulu’nda yer alan unsurlar doğrultusunda kalıcı barış tesis etmek için gereken ögelere ait çeşitli perspektifleri dinleme fırsatı sunacağı belirtiliyor.
Beş başlıklı demokrasi gündem
Çarşamba günü ise doruğun resmi açılışı yapılacak. Beş konut sahibi önderin açılış konuşmalarının akabinde oturumlara geçilecek. Bu oturumlarda, demokrasinin ekonomik büyümeye, global sıkıntılarla başa çıkmaya, adalete, güçlü kurumlara ve katılımcılık ile eşitliğe sağladığı katkılar ele alınacak.
Oturumlara, hükümet temsilcilerinin yanı sıra sivil toplum temsilcileri de katılacak.
Zirvenin ikinci günündeyse beş ülke önderinin konut sahipliği yapacağı toplantılar düzenlenecek. Dijital çağda demokrasi ve internet özgürlüğünü geliştirmek, gelişen teknolojileri insan hakları ve demokratik unsurlara saygıyı teminat altına alabilmek için şekillendirmek, yolsuzlukla uğraştaki problemler, demokratik yönetişimin gerekliliği olarak özgür, adil ve şeffaf seçimler bu başlıklardan kimilerini oluşturuyor.
Rekabetin odağındaki Afrika’ya özel ilgi
Bu ortada ikincisi düzenlenen tepeye 121 ülke önderi davet edildi. Yeni davetli ülkeler ortasında Bosna-Hersek, Gambiya, Honduras, Fildişi Kıyısı, Lichtenstein, Moritanya, Mozambik ve Tanzanya bulunuyor.
ABD’nin Rusya ve Çin ile tıpkı vakitte Afrika’da güçlü bir rekabet içinde olması nedeniyle, Afrika’dan beş ülkenin daha tepeye davet edilmesi dikkat cazibeli bulunuyor. Amerikan Lider Yardımcısı Kamala Harris de bu hafta tepe ile eşzamanlı olarak, Gana, Tanzanya ve Zambiya’yı kapsayan Afrika çeşidine çıkmıştı.
Türkiye ve Macaristan yeniden ittifak dışında kaldı
Biden, tıpkı 2021’deki tepede olduğu üzere bu haftaki doruğa de, NATO müttefikleri olmalarına karşın Türkiye ve Macaristan’ın önderlerini davet etmedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Macaristan Başbakanı Victor Orban, başta ABD olmak üzere Avrupalı ülkeler tarafından, ülkelerinde demokratik gerilemeye yol açmak, yolsuzlukla gayret etmemek, basın özgürlüğünü kısıtlamak ve liberal demokratik bedellerden uzaklaşmakla eleştiriliyor.
Her iki başkanın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yakın bağları, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri konusunda takındıkları tutumlar da eleştirilen başka hususlar ortasında.
Dünyada demokratik gerileme sürüyor
İsveç merkezli V-Dem Enstitüsü tarafından açıklanan 2023 Demokrasi Raporu’na nazaran dünya genelinde otoriterleşme sorunu büyüyor.
2012’de dünya nüfusunun yüzde 46’sı otoriter idareler altında yaşarken günümüzde bu oran yüzde 72’yi aştı, yani günümüzde 5 milyar 700 milyonu aşkın insan, otoriter idareler altında yaşıyor.
V-Dem Enstitü’ne nazaran dünya nüfusunun yüzde 44’ü Türkiye, Nijerya, Pakistan ve Rusya üzere seçimle işbaşına gelen otokrasilerde, yüzde 28’i ise Çin, İran ve Vietnam üzere kapalı otokrasilerde yaşıyor.
Dünyada liberal demokrasi olarak tanımlanabilecek 33 ülkede yaşayanların oranı ise yalnızca yüzde 13.
ABD takviyeli araştırma kümesi Freedom House da Mart ayında açıklanan son raporunda dünya genelinde demokrasideki gerilemenin sürdüğüne dikkat çekmişti.
Zirveler otoriterleşmeyle çabaya katkı sağlıyor mu?
Demokrasi Doruğu’nda Freedom House’un koordinatörü olarak misyon yapan Katie LaRoque, otoriterleşme ile çabada tek başına tepelerin belirleyici olmadığını vurgulamakla birlikte, demokrasilerin bu doruklar sayesinde, otoriter saldırganlığa karşı siyasetleri koordine etme imkanına sahip olduklarını kaydetti.
Stratejik ve Milletlerarası Çalışmalar Merkezi Yöneticisi Marti Flacks ise tepe hakkında kaleme aldığı tahlilde demokrasilerin bugün çok önemli olarak tehdit altında olduklarına vurgu yaparak, “Bu geçmişte önemli ancak yavaş yavaş büyüyecek bir tehdit olarak görülüyordu. Artık hem önemli, hem de acil olarak karşı konulması gereken bir tehdit olarak görülüyor” dedi.
Zirvenin yalnızca siyasetçileri değil, insan hakları savunucuları ve gazetecileri de bir ortaya getirdiğine dikkat çeken Flacks, bunun demokrasinin direncinin güçlendirilmesinde, sivil toplumun rolünün pekiştirilmesinde, “daha geniş bir demokratik ekosistemin” inşasında kıymet taşıyacağına vurgu yaptı.
Zirvenin odak noktasında teknolojinin yer aldığına işaret eden Flacks, demokrasi için gayret edenlere, yolsuzlukları ifşa edenlere teknolojik dayanak ve mali taahhütler verilmesi halinde, değişime somut katkı sağlanabileceğinin altını çizdi.
Biden tenkit oklarının hedefinde
ABD Lideri Joe Biden, Demokrasi Tepesi’ni birinci kere 2020 yılındaki seçim kampanyası sürecinde gündeme getirmişti. Biden, her ne kadar verdiği kelamı tutarak birinci tepeyi 2021 yılında gerçekleştirmiş olsa da insan hakları savunucularının tenkitlerine maksat oluyor.
Hak savunucuları Biden’ı ABD’nin ekonomik ve güvenlik çıkarlarını öncelik olarak görmek, bu nedenle de otoriter rejimlere karşı net bir tutum sergilememekle eleştiriyor. Biden’ın geçen yıl hem Suudi Arabistan hem de Mısır’ı ziyaret etmiş olması ağır yansılara yol açmıştı.
“Niyet güzel, ancak…”
Alman Marshall Fonu (GMF) uzmanlarından Nicolas Bouchet de yayımlanan makalesinde, uygun niyetlerle olsa da Demokrasi Doruğu ile başlatılan sürecin somut sonuç vermekte zayıf kaldığına işaret etti.
Bouchet, Rusya’nın Şubat 2022’deki saldırısı ile başlayan Ukrayna savaşının milletlerarası gündemi büsbütün değiştirdiğine, ABD ve Avrupalı müttefiklerinin siyasi kapasitelerini yüklü olarak bu savaşa yöneltmek durumunda kaldıklarını aktardı.
Demokrasi Tepesi’nden beklentilerin karşılanıp karşılanmadığı konusunda Orta ve Doğu Avrupa ülkelerindeki uzmanlardan görüş topladıklarını aktaran Bouchet, “Bazı olumlu istikametlerine karşın, tablo parlak değil” bilgisini paylaştı.
Bouchet, uzmanlarda gidişat konusunda genel bir karamsarlığın mevcut olduğuna dikkat çekerken, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Uzmanlarımız ortasında, Biden idaresinin Demokrasi Doruğu ile ilgili gündeminin âlâ niyetli olduğu, bunun Orta ve Doğu Avrupa’da kimi olumlu yansımaları olduğu, lakin uygulamanın zayıf kaldığı istikametinde görüş birliği var diyebilirim.”
