Tunca Öğreten /S. Recep Oktay
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2018 yılına dair Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan imzalı bir faaliyet raporu yayınladı.
Önceki yıllarda Başbakanlık tarafından hazırlanan rapor, 24 Haziran 2018’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesiyle Cumhurbaşkanlığı tarafından kaleme alındı. Bu nedenle rapor, başkanlık sisteminin birinci altı aylık periyodunu de kapsıyor.
Rapora nazaran 2018 yılında dernek, vakıf ve birliklere yardım maksadıyla 818 milyon lira cari transfer gerçekleşti. Devletin kasasından maddi yardım alan vakıf ve derneklerin isimleri ya da faaliyet alanlarına dair ayrıntı ise verilmedi.
Daha evvel de İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) AKP’li idaresinin Erdoğan ve ailesine yakın vakıf ve derneklere yüksek meblağda yardım yaptığı ortaya çıkmıştı. İBB’nin CHP’li meclisi üyelerinden elde edilen bir rapora nazaran belediye 2018 ve evvelki devirlerde kelam konusu vakıf ve derneklere 847 milyon liradan fazla para harcadı.
Raporun dikkat cazibeli kısımlarından biri de merkezi idarelerin borçları için 73 milyar 961 milyon lira faiz ödendiği. Raporda faiz masraflarının öngörülenden fazla gerçekleştiği, bunun sebebinin dövizdeki kur artışları olduğu belirtiliyor.
Raporun faiz masraflarıyla ilgili kısmında de bütçe disiplininden sapıldığı gözlemleniyor. Faiz masraflarının GSYH’deki (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) hissesi 2017’de yüzde 1.8 seviyesindeyken, 2018’de yüzde 2’ye çıkıyor.
Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu’na nazaran bu durum devletin üzerindeki faiz yükünü de artırdı. Kozanoğlu, Türkiye’nin borçlanmada zorlanmasıyla borcu çevirmek için yüksek faizlerle borç aldığını, bu durumun da faizleri üst çektiğini söylüyor.
Harcamaların yüksek çıkması Suriyelilere bağlanıyor
Rapor, toplumsal güvenlik ve toplumsal yardım hizmetlerine yılsonu itibariyle 830 milyar 809 milyon 401 lira ödendiğini ve bunun da öngörülenden daha yüksek olduğunu gözler önüne seriyor. Kelam konusu kısımda genel kamu hizmetleri, savunma hizmetleri, dinlenme, kültür ve din hizmetleri, toplumsal güvenlik ve toplumsal yardım hizmetleri üzere kalemler bulunuyor.
Harcamaların bu derece yüksek çıkması ile ilgili olarak raporda, “Ülkemizde meydana gelen afet ve acil durum olayları sebebiyle bu durumdan etkilenenlerin acil temel ihtiyaçlarını karşılamak ve alt yapılarda meydana gelen hasarları gidermeye yönelik masraflar ile ülkemizde geçici müdafaa statüsünde barındırılan Suriye vatandaşlarına yönelik masrafların öngörülenden yüksek gerçekleşmesidir.” sözlerine yer veriliyor.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin uygulanmaya başladığı birinci altı aylık periyotta iktisadın iddiaların altında büyüdüğü, işsizliğin iddiaların üzerine çıktığı, kişi başına gelirin azaldığı, enflasyonun da yükseldiği görülüyor.
Raporda büyüme suratının Ekim 2017’de açıklanan orta vadeli programda (OVP) yüzde 5.5 olarak öngörüldüğü, daha sonra 2018 Eylül’de ise 3.8 olarak güncellendiği görülüyor. Lakin rapora nazaran varsayımların ikisi de tutmamış ve büyüme yüzde 2.6 olarak gerçekleşmiş. Buna bağlı olarak da yüzde 10.5 olarak öngörülen işsizlik oranının yüzde 11’e yükseldiği görülmekte. Yeniden OVP’de 11 bin 409 dolar olarak kestirim edilen kişi başına gelirin 9 bin 632 dolara gerilediği dikkat çekiyor.
Raporda enflasyonun da öngörüler üzerinde gerçekleştiği görülüyor. Çünkü OVP’de yüzde 7 olarak öngörülen enflasyon 20.3 olarak gerçekleşmiş.
2018’de vazife zararlarına yönelik transferler için 55 milyar 849 milyon lira ödenek öngörülürken, yıl sonunda harcanan para 80 milyar 897 milyon liraya çıktığı da dikkatlerden kaçmıyor. Bu masraflarda harcamanın başlangıç ödeneğinden fazla olmasının temel sebepleri ortasındaysa emeklilere dini bayramlar öncesinde yapılan ikramiye ödemeleri; toplumsal güvenliği olmayanlara yapılan prim ödemeleri; özel bütçeli yönetimlerin emekli ikramiyeleri ile SGK’ya yapılan ek karşılık ödemeleri üzere başlıklar yer alıyor.
“Türkiye mali disiplinden kopmuş durumda”
Muhalif partilerin iktisat kurmaylarının değerlendirmelerine nazaran Türkiye, kurala dayalı iktisattan uzaklaşarak kısa vadeli iktisat siyasetlerine yönelmiş durumda.
CHP İktisat Siyasetlerinden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı ve Parti Sözcüsü Faik Öztrak, Deutsche Welle’ye yaptığı değerlendirmede ekonomiyi canlandırmak için alınan önlemlerin kısa vadeli olduğunu ve Türkiye’nin mali disiplinden koptuğunu belirtiyor.
Öztrak, “Türkiye’nin bütçe açığı bu yılın birinci beş ayında üçe katlandı. Tek seferlik gelirler çıkarıldığında açığın altıya katlandığını görüyoruz. Bu doğrultuda borçlanmaların öne çekilmesi de faiz yükünü artırdı. Erdoğan, 24 Haziran 2018 seçimlerinden evvel kendisine yetki verilmesi durumunda faizleri indireceğini belirtmişti. Lakin Türkiye kendi ligindeki ülkelere nazaran negatif ayrışma gösterdi” tabirlerini kullandı.
“Bütçe açığı 80 milyar liraya çıkabilir”
İyi Parti İktisattan Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Durmuş Yılmaz da sandıktan meşruiyet çıkarmak ismine kısa vadeli siyasetlere yönelindiğini söylüyor. Raporu Deutsche Welle’ye kıymetlendiren Yılmaz, “Türkiye iktisatta kurala değil, duruma nazaran bir idare stili belirlemiş durumda. Koordinasyonsuzluk, belirsizlik ileri basamakta. Kurumların zayıfladığını görüyoruz. Ak Parti, 2002’de kendini iktidara getiren ekonomik şartları bu sefer kendisi yarattı” diye konuşuyor.
HDP’nin ekonomist milletvekili Garo Paylan da raporda geçen kamu kaynaklarının faal kullanımı prensibinin uygulanmadığı görüşünde. Raporda vurgulanan iktisat siyasetlerini pahalandıran Paylan, bütçe açığı tarafında belirlenen amaçların epey üzerinde bir gerçekleşme olduğuna dikkat çekiyor: “2019’un birinci beş ayında bütçe açığı 66,5 milyar TL düzeyine çıktı. Bize gelen bilgiler birinci altı ayda bu açığın 80 milyar TL’ye çıkacağı tarafında.”
