Hong Kong’da yaklaşık 9 hafta evvel başlayan protesto şovları, taleplerine yenilerini ekleyip yayılarak, sertleşerek, günlük ömrü sarsarak devam ediyor. Çeşitli iş kollarından sendikaların, kamu çalışanlarının da katılması beklenen yaygın grevler gündeme geliyor.
Hong Kong’un Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı idaresinin ve Çin’in merkezi idaresinin de protesto aksiyonları karşısındaki tavırları giderek sertleşiyor. Pazartesi günü, yarı resmi China Daily gazetesi, Hong Kong’da bulunan Kızıl Ordu garnizon kumandanının, olayların “Bir ülke-iki sistem unsurunu tehlikeye attığını” ileri sürerek “asla kabul edilemez olduğunu” ve “gerekirse müdahale edebileceklerini” açıkladığını aktarıyordu. South China Morning Post gazetesi ise Hong Kong’da tırmanan olayları “bir siyasi ve ekonomik krize yol açıyor” biçiminde tanımladı.
Çin idaresinin geçen ay yayımladığı “Yeni Periyotta Çin’in Ulusal Savunması” başlıklı raporun optiğinden bu gelişmelere bakınca akla, Hong Kong “Bir ‘Yeni Soğuk Savaş’ın platformu mu oluyor?” ve “Tiananmen Meydanı katliamına gerçek mu gidiliyor?” üzere sorular geliyor.
Küreselleşmenin bir kilit noktası
19. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere tarafından sömürgeleştirilen Hong Kong, o yüzyılın sonunda başlayan birinci globalleşme devrinde süratle bir ticari, mali merkez olarak yükseldi. Daha sonra Çin iç savaşından kaçanların da iştirakiyle bu gelişme daha da hızlandı.
İkinci Dünya Savaşında Japonya tarafından işgal edilen Hong Kong, savaştan sonra tekrar İngiltere idaresine döndü. Bundan sonra Hong Kong’un ticari ve mali kıymetinin arttığını, bu sefer Çin’den kaçanların katkısıyla süratle sanayileşerek “Asya Kaplanları” kategorisine giren bir gelişme sergilediğini görüyoruz.
Çin, Deng Xiaoping devrinde piyasa iktisadına geçmeye, neo-liberal globalleşme sürecine katılmaya başladığında, Güney Doğu Asya bölgesinde faaliyet gösteren Çin diasporasının sermayesinin Çin iktisadına geri dönmesinde, bunu yabancı sermaye akımının izlemesinde, böylelikle başlayan yıllık yüzde 10 dolayındaki olağan üstü süratli büyümede Hong Kong iktisadı kritik bir köprü ve platform oldu.
1980’lerde başlayan 2. Globalleşme periyodunda, İngiltere, Hong Kong üzerindeki egemenliğini 1997’de Çin’e devretti. Bundan sonra Hong Kong, Çin’in bir ekonomik ve siyasi güç olarak yükselmesinde büyük rol oynadı.
İngiltere ve Çin ortasında yapılan transfer mutabakatında, geçiş süreci 50 yıl sürecek bu periyot boyunca, Hong Kong temel maddelerini ve ekonomik sistemini, idari modelini koruyacak, Çin savunma ve güvenlik bahislerinde hâkim olacak, Hong Kong yöneticisinin de atanma sürecini belirleyecekti. Hong Kong böylelikle “tek ülke-iki sistem” olarak isimlendirilen bir model içinde Çin’in egemenliği altına giriyordu.
İki sistem çatışıyor
Çin’in ekonomik olarak yükselişinin siyasi biçimler, hegemonya eğilimleri de üretmeye başlamasına paralel olarak Hong Kong üzerindeki tesirini, kişisel hakları, özgürlükleri kısıtlama, kendi iradesini dayatma istikametinde artırmaya başladığını görüyoruz.
Çin idaresi, 2014’te Hong yöneticisinin seçilme sürecinde adayları belirlemesine müsaade veren bir yasa değişikliği önerisi dayatınca, “iki sistem” ortasındaki toplumsal gerginlik süratle su yüzüne çıktı ve “Şemsiye Devrimi” olarak anılan protesto şovları patlak verdi. Bu protesto şovlarında demokratik hak taleplerinin yanı sıra, Çin idaresinde büyük tasa yaratan bir “bağımsızlık” talebi de ortaya çıktı.
“Balık köftesi devrimi” olarak anılan ikinci değerli gerginlik 2016’da, Çin Yılbaşı kutlamalarında müsaadesiz sokak satıcılarını amaç alan baskıya reaksiyon olarak patlak vermiş, süratle sokak çatışmalarına dönüşmüş, “bağımsızlık” talebi ve bir Hong Kong milliyetçiliğini söz eden sloganlar gündeme gelmişti. Hong Kong idaresinin olayları “isyan” olarak nitelemesi, tutuklananlara 20 yıla kadar mahpus cezası verilebileceği manasına geliyordu.
Birçok gözlemci, idarenin bu tanımlamaya dayanarak hareketin önderi olduğunu düşündüğü göstericilere ağır mahpus cezaları vererek demokratik hareketin birçok ölçülü ve tecrübeli siyasi önderini tasfiye ettiğini ileri sürüyor. Böylelikle geride radikal ve bariz bir programdan mahrum itirazcı kümelerin kaldığı, bu son protesto şovlarının bu kadar şiddetli yaşanıyor olmasının bu radikal ögelerin etkinliğinden kaynaklandığı tabir ediliyor.
Son yıllarda gerek Hong Kong gerekse de Çin idaresi, bu protesto şovlarını “Arap Baharı” olaylarına, “renkli devrimlere” benzetiyor; Batı’nın kışkırtmalarının, komplolarının eseri olduğunu argüman ederek tavırlarını sertleştiriyorlar.
‘Kask Devrimi’
Son protesto şovları, Hong Kong idaresinin, kimi zanlıların, kaçan muhaliflerin yargılanmak üzere Çin’e iade edilmesine imkan verecek bir yasa taslağını gündemine almasıyla patlak verdi.
Gösteriler sırasında polisle çatışanların fabrika ve şantiyelerde kullanılan güvenlik kasklarından giyiyor olmaları, hareketin kısa müddette, bir personel sınıfı bağını da ima eder biçimde, “Kask Devrimi” olarak isimlendirmesine neden oldu.
Polis protestoları önlemekte yetersiz kalınca, Hong Kong idaresi kısmen geri adım atarak yasa taslağı teklifini askıya aldığını açıkladı, fakat büsbütün geri çekmedi. Bunun üzerine protesto şovlarının şiddeti arttı; yasa tasarısının büsbütün geri çekilmesi talebinin yanına, Hong Kong yöneticisinin istifası, yöneticinin hür ve genel seçimlerle seçilmesi, bambu sopalarla göstericilere ve oradaki sıradan halka saldıran lokal mafya (TRİAD) üyelerinin yakalanması, polis-TRİAD temasının soruşturulması ve orantısız şiddet kullanan polislerin cezalandırılması talepleri eklendi.
Gösteriler sırasında Çin amblemlerine siyah boya atılması, Hong Kong meclis binasını işgal eforları, Çin idaresinin ve “tek ülke-iki sistem modelinin” gaye alındığını, bağımsızlık dileğinin ve talebinin daha da güçlendiğini gösteriyordu.
Şimdi, Çin idaresinin risk algısı süratle güçleniyor; Çin yayınlarında ve demeçlerinde ABD ve Tayvan idareleri giderek daha sert bir lisanla suçlanıyor. Protesto şovları sertleşip yaygınlaştıkça, Hong Kong adeta yönetilemez duruma geliyor; Kızıl Ordu’nun direkt müdahale etme mümkünlüğü artıyor.
Hong Kong’da kimi siyasi yorumcular, Çin Devlet lideri Şi Cinping’in orduyu devreye sokma konusunda kararsız kaldığını, ülke içinde ve milletlerarası alanda büyük sarsıntı yaratabilecek Tiananmen gibisi bir olayın yaşanma riskini almak istemediğini vurguluyorlar.
Diğer taraftan birebir gözlemciler, Şi’nin gerek halkın gözünde, gerek parti içinde, gerekse de bölgede zayıf görünmekten, saygınlığını kaybetmekten, Çin’in yükselmekte olan hegemonya sürecinin ziyan görmesinden korktuğunu, idare içinde farklı kümeleşmeler ortasındaki rekabetin de karar alma sürecini aksattığını düşünüyorlar.
Yeni Devirde Ulusal Savunma
Gelişmelere, Çin idaresinin geçen ay yayımladığı “Yeni Periyotta Ulusal Savunma” başlıklı raporun optiğinden bakınca, son protesto şovlarının kirik bir ehemmiyete sahip olduğu, bu gelişmelerin de adeta yeni bir “Soğuk Savaş” bağlamında değerlendirildiği görülüyor. O raporun detaylı bir değerlendirmesi bir öbür yazının konusu. Lakin burada üç noktayı vurgulamak sanırım kâfi olacaktır.
Birincisi, Çin bölgede ve dünyada yükselme projesinin karşısında en kıymetli mahzur olarak ABD’nin tesirini ve gücünü görüyor. Bu bağlamda, Ulusal Savunma raporunda ABD ana amaç olarak beliriyor.
İkincisi, Çin toprakları sayılan kimi bölgelerdeki toplumsal, ekonomik, etnik sıkıntıların, dış güçler tarafından, Çin’in iç istikrarını bozmak, bir çatışma anında, kendini savunma gücünü zayıflatmak için kullanılabileceği belirtiliyor. Bu bağlamda raporda öncelikle üç bölgenin ismi öne çıkıyor: Tibet, Sincan ve Tayvan.
Üçüncüsü, Çin’in gerek bu bölgelerde gerekse de Güney Çin Denizi’nde egemenlik haklarını korumak için savaşmaktan çekinmeyeceği vurgulanıyor.
Çin, “büyük stratejisinin” önündeki en büyük mahzur olarak ABD’yi gördüğünden “Yeni Dönemi” adeta yeni bir “Soğuk Savaş” olarak algılıyor. Çin’in, Hong Kong olaylarında ABD ve Tayvan parmağını görmesi de bu bağlamda, Hong Kong’u da üstte değinilen üç bölgeye eklediğini, ne kıymetine olursa olsun kontrolü elinden kaçırmamaya kararlı olduğunu düşündürüyor. Bunun da bir Kızıl Ordu müdahalesi mümkünlüğünü giderek artırdığını…
