Matthias von Hein
ABD’nin Irak’ı işgalinin üzerinden 20 yıl geçti. Bu işgal, olmayan kitle imha silahları savına dayandırılmıştı. Memleketler arası hukukun ihlalinin tesirleri, bölgede ve dünyada hâlâ sürüyor.
Aradan 20 yıl geçmesine karşın ölümcül şiddet sarmalı sona ermedi: Yalnızca geçtiğimiz Şubat ayında Irak’taki akınlarda en az 52 sivil hayatını kaybetti. Bugünkü yaşanan şiddet, 19-20 Mart 2003 gecesi ABD birliklerinin Bağdat’ta hükümet binalarının bulunduğu bölgeye 40 füze atmasıyla başlayan hücumun devamı niteliğinde.
Askerî açıdan bakıldığında Irak’ın ABD, İngiltere, Avustralya ve Polonya’dan oluşan “gönüllüler koalisyonunun” geniş çaplı işgaline karşı koyacak gücü de yoktu, imkânı da. Üç hafta sonra “zalim diktatör” Saddam Hüseyin devrildi. Savaşın başlamasından altı hafta sonra da “zafer kazanmış bir Başkan” edasıyla George W. Bush, 1 Mayıs 2003’te görkemli uçak gemisi Abraham Lincoln’de tarihi “Görev tamamlandı” açıklamasını yaptı.
Dönemin ABD Lideri George W. Bush, Abraham Lincoln
Amerikan ordusu tarafından yapılan bir araştırmaya nazaran, o vakte kadar ABD liderliğindeki koalisyon Irak’ta tam 29 bin 166 bomba ve füze ateşledi. Ülkenin altyapısının büyük bir kısmı harabeye döndü. İngiliz sivil toplum kuruluşu Iraq Body Count’a nazaran, birinci etapta 7 binden fazla sivil hayatını kaybetti.
Bu sayı ilerleyen yıllarda daha da arttı. Kesin bir dataya asla ulaşılamayacak olsak da Irak savaşı ve müteakip süreçte en az 200 bin kişinin hayatını kaybettiği varsayım ediliyor. Hatta kimi kaynaklar, meyyit sayısının bir milyonu bulduğunu tez ediyor. Örneğin saygın tıp mecmuası “Lancet” 2006 yılında 650 bin can kaybından kelam etmişti.
Savaş kazanıldı, barış kaybedildi
Batı standartlarına nazaran yeni ve demokratik bir Irak inşa etmenin, ABD’deki siyasi sınıfın parlak strateji dokümanlarında hayal ettiğinden çok daha güç olduğu ortaya çıktı. Ülkenin şartlarına uygun bir planlama yapılmadığı için Washington liderliğindeki işgal kuvvetleri, ülkedeki karmaşık etnik ve dinî fay sınırları karşısında ezildi.
19 Ağustos 2003’te Bağdat’taki BM merkezinin çabucak önünde bomba yüklü bir araçla düzenlenen hücumda 22 kişi hayatını kaybetti. Bu olay, işgalcilere karşı isyanın ve yıllar sürecek iç savaşın kanlı başlangıcı oldu.
NATO eski Genel Sekreteri ve devrin AB Dış Bağlantılar Yüksek Temsilcisi Javier Solana, acı bilançoyu şu sözlerle ortaya koyuyordu:
“Eğer amaç, Irak’ı terörden kurtarmak, ülkeyi yine inşa etmek ve her seviyede güvenliği artırmak idiyse sonuç mutlak bir başarısızlık oldu.”
Uluslararası hukukun ihlali
Ceza ve milletlerarası hukuk uzmanı Kai Ambos, DW’ye yaptığı açıklamada, Irak’a yönelik taarruzun her şeyden evvel “BM tüzüğünü ihlal ederek memleketler arası hukuka muhalif bir güç kullanımı” olduğunu söylüyor:
“Irak’ın işgalinin, BM Güvenlik Kurulu kararı üzere tüzel bir desteği yoktu. BM Tüzüğü’nün 51’inci hususunda, yasal müdafaa yoluyla güç kullanımını haklı gösterebilecek kimi sebepler sıralanır. Lakin Irak’ın işgalinde bu münasebetlerden hiçbirinin kelam konusu olmadığı da açık.”
İşte bu nedenle devrin BM Genel Sekreteri Kofi Annan dahi, Irak savaşını “uluslararası hukukun ihlali” olarak nitelendirdi.
ABD’nin azalan prestiji, gündeme gelen savaş hataları ve azap olaylarıyla daha da zedelendi. Örneğin 2004 baharında “Ebu Gureyb” tüm dünyada gündemin üst sırasına oturdu. Burası, Saddam Hüseyin periyodunda aslında bir dehşet hapishanesi olarak biliniyordu. Lakin işgalden sonra basına sızan kimi fotoğraflar, ABD askerlerinin de burada zalimce azap yaptığını gösteriyordu.
Savaş münasebetleri kısa müddette boşa çıktı
ABD, rejim değişikliği operasyonu için iki temel neden göstermişti: Irak’ın sahip olduğu sav edilen kitle imha silahlarının oluşturduğu tehdit ve Saddam Hüseyin’in El Esas ile kelamda temasları. Meğer bunların gerçek olmadığı, kısa mühlet içinde ortaya çıktı. İşgalden sonra Irak’ta hiçbir kitle imha silahı bulunamadı. Saddam’ın 11 Eylül eylemcileriyle irtibatı olduğuna dair azap altında elde edilen ispatların da gerçek dışı olduğu görüldü.
Savaşa kuşkuyla yaklaşan dünya kamuoyunu ikna etme kampanyasının doruk noktası, devrin ABD Dışişleri Bakanı Colin Powell’ın 5 Şubat 2003’te New York’taki Birleşmiş Milletler toplantısında yaptığı konuşmaydı. Powell, Bağdat’taki diktatörün, halihazırda biyolojik kitle imha silahlarına sahip olduğu ve nükleer bombalar üzerinde çalıştığına dair çok sayıda kelamda “kanıt” sundu. İki yıl sonra Powell bu konuşmanın “kara bir leke” olduğunu itiraf etti. Eski Dışişleri Bakanı, özeleştiri yaparak “ABD ismine dünyaya yanlış bilgi sunan kişi benim ve bu, sonsuza kadar hayatımın bir modülü olarak kalacak” dedi.
Irak uzun müddettir hedefteydi
ABD’de uzun müddettir Irak’ta rejim değişikliği sesleri yükseliyordu. Bu davetler, 1998 yılında Clinton idaresi altında “Irak’ı Özgürleştirme Yasası” ile resmî siyaset haline dönüştü. El Kural teröristleri, 11 Eylül 2001’de New York’taki ikiz kulelere saldırmadan evvel de yeni Lider George W. Bush’un çiçeği burnunda idaresinde yer alan “şahinler” kümesi, Saddam’ın devrilmesi için bastırıyordu.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından on yıl sonra ABD, global çaptaki gücünün tepesinde olduğunu düşünüyordu. Washington idaresi bu tek kutuplu periyotta, BM Mukavelesi’nin sıkı kuralları tarafından kısıtlanmak istemiyordu. DW’nin görüş aldığı Harvard Üniversitesi siyaset bilimcilerinden Stephen Walt, bu tavrı şöyle tanımlıyor:
“Amerikalılar, kurallara dayalı tertipten ve bunun ne kadar değerli olduğundan bahsetmeyi severler. Fakat bu kurallara tam olarak uymak hesabımıza gelmediğinde, onları çiğnemeyi de severiz.”
Nitekim Alman hukukçu Kai Ambos da “Bugün Brezilya’dan Güney Afrika ve Hindistan’a kadar pek çok devlet, şayet Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik akın savaşını kınama ya da Moskova’ya yaptırım uygulama konusunda uzaklıklı duruyorsa, bunun en kıymetli nedeni, ABD’nin milletlerarası arenada yıllardır takındığı bu ikili standartlı tutumdur” yorumunu yapıyor.
