Fehim Taştekin
Gazze Şeridi ni denetim eden Hamas ın İsrail e karşı başlattığı İslami Cihad Topkapı Escort ve Filistin Halk Kurtuluş Cephesi nin FHKC de iştirak ettiği Aksa Tufanı Operasyonu güç istikrarını ve oyunun kurallarını değiştirirken Araplar ile Yahudi devleti ortasındaki olağanlaşma süreçlerini öldürme ya da en Topkapı Escort Bayan azından dondurma potansiyeli taşıyor
Abraham Mutabakatlarıyla ağa takılan iktidarları ince ayar reaksiyonlar vermeye zorlayan gelişmeler İsrail le alakaları olağanlaştırmayı düşünen aktörler üzerinde göz arkası edemeyecekleri kamuoyu baskısı oluşturuyor
Filistin davasının Escort Topkapı temellerinden söküldüğü ve İsrail in yenilmezliğini kabul ettirdiği bir üstünlük algısı üzerinden birkaç yıldır olağanlaşma treni yol alıyordu
Abraham Mutabakatlarına Birleşik Arap Emirlikleri BAE Bahreyn Sudan ve Fas ın dahil olması İsrail i çemberi genişletme konusunda epey umutlandırdı
Büyük maksat ekonomik gücü ve İslam dünyasındaki yükü nedeniyle Suudi Arabistan dı Normalleşmede asıl büyük sorun artık Suudi Arabistan
Kuşkusuz Hadim ül Haremeyn Mekke ve Medine’nin hizmetkârı sıfatını taşıyan bir ülkenin İsrail le el sıkışması ötekilerle kıyaslanamaz Bu İsrail açısından kartopu tesiri yapacak kapılar açabilir
Halbuki Riyad ın kamuoyuna yansıyan halinde olağanlaşma Doğu Kudüs ün başşehir olacağı bir Filistin devletinin kurulması ve Filistinlilerin haklarının iade edilmesi şartına bağlanıyordu
Bir Suudi teşebbüsü olarak Arap Birliği 2002 de 1967 sonlarında iki devletli tahlile gidilmesi halinde tüm Arapların İsrail i tanımasını öngörün Arap Barış İnisiyatifi ni onaylamıştı Abraham Mutabakatlarına katılanlar Filistinlilere taahhütlerinden dönmüş oldu
Kimi uzmanlara nazaran İsrail Abraham Muahedeleri ile Filistinlilere devlet değil Filistin davasının tabutuna son çiviyi çakmayı umuyor
İsrail 1980 de Kudüs ü parçalanamaz halde Yahudi devletinin başşehri ilan ederken Abraham Mutabakatlarının mimarı ABD de 2017 de bu kararı tanıyıp elçiliğini Tel Aviv den Kudüs e taşıyarak iki devletli tahlile bağlılığını fiilen bitirdi
Oslo Barış Muahedesi aslında Batı Şeria ve Doğu Kudüs te işgali daha da genişletecek halde pratik bulmuştu Bu süreç ayrıyeten hiçbir gayeye ulaşmadan El Fetih in tekelindeki Filistin Yönetimi nin altını oymuştu
İsrail de hem laik hem dinci partiler Filistinlilerle mümkün barışa Doğu Kudüs Batı Şeria’daki yerleşimler Ürdün Vadisi ve Filistinli mültecileri asla dahil etmeyi düşünmüyor Ana aktörlerden hiçbiri iki devletli tahlil fikrini benimsemiyor
Haliyle Riyad ın Filistin devletinin kurulması maksadını gözeterek İsrail e yanaşması kamuoyunu atılacak adımlara hazırlama taktiği olarak görülüyor
Olası bir senaryo olarak İsrail in rahat kaçabileceği kimi taahhütlerle Filistinliler lehine bir manzara vererek Riyad ın işini kolaylaştırabileceği öngörülüyor
New York’taki Times Meydanı’nda Pazar günü Filistin yanlısı şov düzenlendi
İsrailliler Filistinliler tarafında geçerli parametreler yerine ekonomik barış fikrini sihirli bir çıkış olarak pişiriyor Abraham Mutabakatlarının temel dinamiği de ekonomik teşvikler
Suudi Arabistan bir yandan İsrailli bakanları ağırlayarak kendi bariyerini yıkarken öteki taraftan birinci sefer Filistin e elçi atadı İsrailli bakanları ağırlaması Filistinliler için ihanet elçi ataması da bağlılığı temsil ediyor
İki ülke ortasında olağanlaşma görüşmeleri sürerken İsrail’den heyetler Suudi Arabistan’a giderek bir prensip imza attı
Turizm Bakanı Haim Katz 27 28 Eylül de Riyad da BM çatısı altındaki bir toplantıya katıldı Akabinde İrtibat Bakanı Şlomo Karhi ve Knesset İktisat Komitesi Lideri David Bitan ın başkanlığında 14 kişilik bir heyet 4 Ekim de BM nin Dünya Posta Birliği toplantısı için Riyad daydı
Beri tarafta Suudi Arabistan birinci defa Filistin’e yerleşik olmayan bir büyükelçi atadı Büyükelçi Nayif Bender el Sudeyri Ramallah kentinde Filistin Devlet Lideri Mahmud Abbas’a inanç mektubunu sundu
Bu tıpkı vakitte Suudi Arabistan ın Filistin idaresine birinci resmi ziyaretiydi Suudilerin Filistin evrakındaki kasveti destekledikleri El Fetih in güçten düşmesi buna karşı İran ın takviyesiyle Hamas ve İslami Cihad ın inisiyatif alması
Riyad ın Müslüman Kardeşlere karşı hasmane tavrı da bu hareketin Filistin uzantısı sayılan Hamas a karşı arayı büyütüyor Riyad Ramallah ortasındaki bu köprü iki emele taalluk ediyor Biri Hamas ın rakibi El Fetih in durumunu güçlendirilmesi oburu Riyad dan Kudüs e giden diplomatik yolun açılması Her ikisi de Gazze deki hakim güçler için alarm nedeni
Tabii tartışmalar Filistin probleminin gölgesinde dönüyor lakin ABD nin Riyad ı İsrail limanına çekmeye çalışırken Cemal Kaşıkçı cinayeti İran la nükleer muahedeye dönme kararı Körfez i Çin ile Rusya dan uzaklaştırma teşebbüsleri ve petrol üretimini artırma baskısının yol açtığı soğuklukları gidermesi gerekiyor
Biden idaresi Veliaht Prens Muhammed bin Selman ı paryalaştıran tavrından çark edip inanç artırıcı birtakım adımlar atsa da Suud İsrail olağanlaşmasını çevreleyen evrakların üstesinden şimdi gelebilmiş değil
Ayrıca Suud Amerikan iştirakine kara kedinin girdiği aralıkta kimi şeyler değişti İsrail le Arap normalleşmesinde katalizör etken olarak İran dan gelen tehditler öne çıkıyordu Çin in arabuluculuğunda Suudilerin İranlılarla el sıkışması ve bağlantıları normalleştirmesi Abraham Mutabakatlarının cazibesini zayıflattı
Benzer formda BAE ve Kuveyt le münasebetleri tekrar elçilik seviyesine yükselten İran İsrail le barışmış olan Ürdün ve Mısır la da yeni sayfa açmanın eşiğine geldi
ABD bir mühletten beri Riyad a kur yapsa da Suudiler ilgilerini Çin Rusya ve Hindistan üzere ülkelerle zenginleştirme eğiliminden vazgeçmiyor Ülkenin yeni yılda BRICS e dahil olması da bir öteki açıdan bunun teyidi
Çin Devlet Lideri Şi Jinping, Aralık 2022’de Suudi Arabistan’ı ziyaret etti
Riyad İsrail le olağanlaşma için ABD den gelişmiş silahlar ve nükleer teknoloji alımının yanı sıra NATO gibisi güvenlik taahhütlerini içeren güçlü bir iştirak mutabakatı arıyor
İsrail Amerikan ikilisi istenileni verme konusunda mutabık değil Filistin bütün bu pazarlıklarda bir sos üzere sırıtıyor Konuşulan belgelerde ilerleme sağlanırsa İsrail le olağanlaşmayı kendi kamuoylarında hazmettirecek bir çerçeve de bulabilirler
Gazze den fırlayan tufana kadar Suudi yorumcular Mescid i Aksa odaklı tansiyonlardan hareketle Filistinlilerle makul ve adil bir muahedeye varmadan İsrail’le olağanlaşmanın güç olacağını düşünüyordu Aksa Tufanı olağanlaşma trenine ek çekinceler bindirdi
Suudi Dışişleri son tırmanışla ilgili resmi tavrını şu cümlelere sığdırdı Silahsız sivillerin amaç alınmasını reddediyoruz Tüm tarafları memleketler arası insani hukuka hürmete davet ediyoruz
İsrail ile Filistinlileri eşitleyen bir yaklaşımla Riyad iki tarafta da gözetmek durumunda kaldığı çıkarları olduğunu hissettiriyor
Sonuç olarak Aksa Tufanı olağanlaşma teklifini cazip kılan bölgesel şartlar değişirken Suudi Arabistan ı gemiye alarak Abraham Anlaşmaları na yine diriltme uğraşlarına denk geldi Filistinlilerin roketleri bu sürece de değiyor
Filistinliler bununla Gazze Doğu Kudüs ve Batı Şeria daki mevcut siyasetler nedeniyle İsrail e bir hudut çekmeyi hedeflerken olağanlaşma sürecine giren Araplara da Filistin davasını başınıza nazaran kapatamazsınız biz buradayız demiş oluyor Hamas şimdilik İsrail in kapıldığı optimist atmosfere kükürt bastı Suudilerin İsrail le etkileşimine çomak soktu Filistin idaresinin durumunu güçlendirmeye yönelik Suud teşebbüsünü etkisiz kıldı
Aksa Tufanı nın siyasal tesiri ne kadar sürer Pek çok şey çatışmaların mühleti genişleyip genişlemeyeceği ve yıkımın boyutlarına bağlı Her halükârda bu şartlarda olağanlaşma bir müddetliğine buzdolabına kaldırılabilir Direniş ekseni ndeki yorumcuların okuduğu üzere Abraham Mutabakatlarının öldüğü tarafındaki çıkarımlar için tahminen beklemek gerekebilir Sonuçta siyasi süreçlere dur kalk komutu veren yıkım birinci sefer yaşanmıyor
