Mahfi Eğilmez*
Ekonominin arz tarafını değerli ölçüde temsil ettiğini düşündüğüm sanayi üretimi yıllık değişim oranı (bir evvelki yılın tıpkı ayına nazaran değişimi gösteriyor) 2018 sonunda tabanı gördükten sonra çıkışa başlamış, bu yılın Nisan ayında bir düşüş sonrası Mayıs ayında tekrar yükselişe geçmişti. Genel beklenti Haziran ayında bu yükselişin süreceği ve olasılıkla eksiden artıya geçileceği tarafındaydı.
Sanayi Üretimi (Kaynak: TÜİK Sanayi Üretim Endeksi Haziran, 2019)
Yukarıdaki grafik takvim tesirlerinden arındırılmış olarak sanayi üretimindeki yıllık değişim oranlarını gösteriyor. Grafikten izlenebileceği üzere Haziran ayına ait sanayi üretimi yıllık değişim oranı açıklandığında iktisadın artık çıkışa geçtiğine ait telaffuzlar önemli darbe yemiş oldu. Haziran ayı bilgilerine nazaran takvim tesirinden arındırılmış sanayi üretimi geçen yılın Haziran ayına nazaran yüzde 3,9 ve bu yılın Mayıs ayına nazaran yüzde 3,7 oranında düşüş göstermiş bulunuyordu. Grafik, sanayi üretimindeki yükselişin Haziran ayında da devam ederek artıya geçeceği beklentisindeki hayal kırıklığını ortaya koyuyor.
Ekonominin talep istikametini bir ölçüde temsil ettiğini düşündüğüm perakende satış hacmi vakit gecikmelerinin tesiriyle kimi farklılıklar sergilese de büyük ölçüde sanayi üretimindeki yıllık değişimle birebir istikamette hareket ediyor. Haziran ayındaki beklenti tıpkı sanayi üretiminde olduğu üzere artış olacağı ve bu artışla birlikte müspet alana geçilebileceği tarafındaydı.
Perakende Satış Hacmi (Kaynak: TÜİK Perakende Satış Endeksleri Haziran, 2019)
Yukarıdaki grafik takvim tesirlerinden arındırılmış olarak perakende satış hacmindeki yıllık değişim oranlarını sergiliyor. Haziran ayına ait takvim tesirinden arındırılmış yıllık perakende satış hacminde geçen yılın tıpkı ayına nazaran yüzde 1,2 gerileme olmasına karşılık bu yılın Mayıs ayına nazaran yüzde 2,3 oranında artış ortaya çıkmış bulunuyor. Grafik, takvim tesirinden arındırılmış perakende satış hacminin, geçen yılın gerisinde kalmış olsa da, bu yılki artışının devam ettiğini gösteriyor.
Bu iki grafiği bir ortada incelediğimizde arzda iniş ve çıkışlar, talepte ise daha derli toplu bir çıkış eğilimi olduğunu görüyoruz. Sonraki aylarda faizlerin düşüşü, bilhassa kamu bankalarının kredi vermeye teşvik edilmesi, bütçe harcamalarının artması üzere nedenlerle talep tarafındaki artışın arz tarafını da yanına çekmesi mümkün olabilir.
Buraya kadar ekonomiyi geçmiş bilgiler için takvim tesirlerinden arındırılmış ve gelecek iddiası için de siyasal, toplumsal ve jeopolitik tesirlerden arındırılmış olarak ele aldık. Meğer iktisat hiçbir vakit yalnızca iktisat değildir. Birçok farklı alandan gelen tesire açıktır. Ki içinden geçtiğimiz periyot bu cins iktisat dışı sorunların sayı olarak ve tesir büyüklüğü olarak en fazla olduğu devirdir. Bilhassa risk artışı ve onun yarattığı kur yükselişi Türkiye iktisadı üzerinde çok tesirli olabilmektedir. Şayet önümüzdeki periyotta bu tesirler ortaya çıkmazsa talep cephesindeki bu artışın arzı da etkileyebileceğini söylememiz mümkündür.
Özetle talep tarafındaki bu eğilim devam ederse arzı da kendi yanına çekebilir ve ekonomiyi büyümeye döndürebilir. Yeniden de eldeki birkaç aylık bilgiye bakarak “ekonomi çıkışa geçiyor” ya da “ekonomi toparlanamıyor” üzere keskin yorumlar yapmak için çok erken. Daha manalı varsayımlar yapabilmemiz için Temmuz ve Ağustos datalarını de görmemiz gerekecek.
*Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.
