Mehmet Altan
Basın Tarihi ile cebelleşirken aklıma 1940 ila 1950 yılları ortasında var olan gazetelerin akıbetini sorgulamak geldi
Önce bu periyottaki kıymetli gazetelerin bir listesini çıkardım
Cumhuriyet
Ulus
Tasvir i Efkâr
Tasvir
Vatan
Tanin
Akşam
Tan
Yeni Sabah
Zafer
Hürriyet
Milliyet
Bu gazetelerden birinci ikisi zaten Cumhuriyet ve Ulus Cumhuriyet in kuruluşuyla yayın hayatına başladı Aslında Akşam gazetesi bu iki gazeteden de eskidir kuruluş tarihi 20 eylül 1918 dir Necmettin Sadak tarafından kurulmuştur Ancak Akşam çok inişli çıkışlı bir ömür sürmüş kapanmış açılmış tekrar açılmıştır El değiştirmekle kalmamış nitelik de değiştirmiştir Bu açıdan kesintiye uğramadan daima yayınlanma açısından yaşayan en eski gazete 1924 doğumlu Cumhuriyet tir kendi macerasını yaşamaya da devam ediyor
Zaten alt alta sıraladığım gazetelerin sadece dört tanesi günümüze ulaşabildi
***
1918 de kurulan Akşam gazetesinin başyazarlığını uzun yıllar Necmettin Sadak Sivas milletvekili Dışişleri Bakanı yaptı Falih Rıfkı Atay ulusal gayrete karşı çıkanları eleştirdi İkinci Dünya Savaşı sırasında Akşam gazetesinin editörü Necmettin Sadak Nazi Almanyası’na yakınlığıyla biliniyordu Almanlar Sadak’a bir Mercedes ikram etti ve savlara nazaran ve Türkiye’deki Alman Büyükelçiliği birçok kere kumar borçlarını karşıladı
1957 tarihinde Malik Yolaç tarafından satın alındı ve Osman N Karacan’ın idaresinde Çetin Altan ve İlhami Soysal’ın yazılarıyla sola kaydı
Gazete 1971’den sonra birkaç kez el değiştirdi ve sonra Türk İş Türkiye Personel Sendikası ‘nın idaresine geçti 9 Ocak 1982 yılında yayına orta verdi 12 yıl ortadan sonra 1994 yılı ortasında Ilıcak ailesi ismi ve marka hakkını alınca 14 Eylül 1994 yılında tekrar yayına girdi Nisan 1997 yılında Çukurova Holding tarafından satın alındı 18 Mayıs 2013 tarihinde TMSF tarafından gazeteye el konulmuştur betmatik
21 Kasım 2013 tarihinde Sancak Medya Grubu na satıldı
***
Geçenlerde kapanan Vatan gazetesinin de inişli çıkışlı bir macerası bulunuyor
Vatan ın iki periyodu vardır Birincisi 1923 25 yılları ortasındaki birinci kuruluş devri İkincisi de 1940 tan 1965 e kadar uzanan devir Her iki devirde de gazetenin kuru cusu Ahmet Emin Yalman dır
Gazete birinci olarak 26 Mart 1923 te yayınlanmaya baş lamıştır Enis Tahsin Til ve Ahmet Şükrü Esmer de gaze tenin kurucuları ortasındadır Vatan ın bu birinci devri 1925 te Yalman ın Elazığ îstiklâl Mahkemesi ne verilmesine ka dar devam eder
Vatan ın ikinci çıkışı 19 Ağustos 1940 tadır Ahmet Emin Yalman Tan dan ayrıldıktan sonra aşağı üst iki yıl Amerika da kalacak ve 1939 sonlarında İstanbul a dö nerek yeniden Vatan ı çıkartacaktır Kâzım Taşkent Ah met Kara Enver Adakan ve Ragıp Devres gazetenin kuru luşuna yardım etmişlerdir
Vatan aşağı üst DP nin organı sayılır o yıllarda
Vatan daha sonra da kapandı açıldı ve en son geçenlerde yayınına son verdi Basın tarihinin geçmiş yollarında yürüdükçe o sonraki periyotları de göreceğiz
***
1938 de İlhami Safa ile Cemaleddin Saraçoğlu nun kurduğu Yeni Sabah ın başyazarlığına Hüseyin Cahit Yalçın ın gelmesi ile bu gazete İkinci Dünya Savaşı yıllarında büyük değer kazanmıştır
Yalçın bir mühlet sonra Tanin i çıkartıp Yeni Sabah tan ayrılınca gazetenin durumu sarsıl mışsa da birkaç yıl sonra da Yeni Sabah ı Safa Kılıçlıoğlu satın alarak gazeteye yepisyeni bir taraf vermiştir
***
Tasvir i Efkâr ı 1940 Mayısında Velid Ebüzziya ile ye ğeni Zeyyat Ebüzziya kurmuş ve bir mühlet sonra başyazar lığa Cihat Baban gelmiştir
***
Bir kısım gazeteler ise İkinci Dünya Savaşı ertesinde doğar
Örneğin Zafer gazetesi 30 Nisan 1949 da Ankara da DP organı olarak çıkmaya başlamıştır
Gazetenin başyazarı Mümtaz Faik Fenik tir Adviye Fenik Bahadır Dülger Ahmet Muhip Dranas Fazıl Ahmet Aykaç Hikmet Yazıcıoğlu ve Orhan Seyfi Orhon da yazı takımındadır Yazı işlerinin başın da Fatin Fuat vardır Zafer 27 Mayıs 1960 da kapatılacak tır
***
Gene 1949 yılında yayınlanmaya başlayan bir öteki gazete Yeni İstanbul dur
Bu ismi taşıyan birinci gazete Abdullah Cevdet tarafından 1918’de çıkarılan ve kısa bir müddet yayın hayatına devam eden gazeteydi 1949’da tütün tüccarı Habib Edip Törehan tarafından Tünel’de basılmaya başlayan gazete de Yeni İstanbul adını taşıyordu
1949 1964 ortasında Habib Edip Törehan ın çıkardığı gazeteyi 1964 yılından müteahhit Kemal Uzan satın aldı
1973’te adı İstanbul olarak değişen gazete web ofset tekniğiyle renkli olarak yayınlanmaya başladı İlhan Turalı ve Oktay Verel idaresinde 300 bin satış sayısına ulaşan gazete apartman dairesi kampanyaları ve para yerine geçen özel kuponlarıyla tirajını süratle yükseltmeyi başardı
1981’de bir mühlet kapandı ve sonra yeniden Yeni İstanbul adıyla yayımı devam etti
***
1 Mayıs 1948 de çıkmaya başlayan Hürriyet gazetesi ile 3 Nisan 1950 de doğan Milliyet gazeteleri var İkisinde de hem babam Çetin Altan hem ağabeyim Ahmet Altan uzun müddetler köşe müellifliği yaptı
Hürriyet ve Milliyet in bugünkü hâlleri için söylenecek bir şey yok yaşıyorlar işte
Bizim aile açısından ise bu iki gazetenin hayatları başka bir deryadır
Oralara sonra geliriz
***
Çok partili devir itibariyle duruma daha yakından bakarsanız konjonktürün teminatıyla kimi sağ ve sol eğilimli gazetelerin de listeye kıyısından köşesinden eklendiğini görüyorsunuz Bunu da anımsatmadan geçmeyelim tipobet Lakin ne yazık ki ömürleri çok kısa olmuştur
Necip Fazıl Kısakürek in Büyük Doğu su Mehmet Ali Aybar ın Zincirli Hürriyet i gibi
Tabii haftalık mecmualar de var Haftalık mecmuaların başında bir basın efsanesi olan Marko Paşagelir Sabahattin Ali ile Aziz Nesin in çıkardığı Marko Paşa büyük bir baskı ile karşılaşır
Marko Paşa akıl almaz baskılara karşı direnince tirajı bir orta 60 bine çıkar fakat sonunda Sabahattin Ali ve Aziz Nesin tutuklanır Birebir yumruktan Zincirli Hürriyet de hissesine düşeni alır Aybar da tutuklanır
Dönemin en narin sürprizi Sabahattin Eyüboğlu Orhan Veli Melih Cevdet Anday Oktay Rıfat ın yayınladığı edebiyat dergisi Yaprak olur lakin kalıcı olamaz
Kaynak da Ankara nın bir öteki edebiyat mecmuasıdır
İstanbul da da Varlık Yeditepe vardır
***
Tabii birinci kere çıkan kaybolan sonra tekrar çıkan gazeteler yanında fiilen atak ile ortadan kaldırılan gazete de tarihimizde yer alıyor
Yakın tarihimizin bir kara lekesi olan Tan Gazetesi Baskını ndan kelam ediyorum
4 Aralık 1945 te iktidar himayesindeki gözü dönmüş bir güruh tarafından basılarak yayınlanamaz hâle getirildi
Bu olaylarla susturulan ve kapanan gazete ve dergi ler şunlardır Tan gazetesi günlük La Turquie günlük Görüşler haftalık ve yeni çıkmaya hazırlanan Yeni Dün ya gazetesi
***
Bu kısa tarihçeye baktığımızda bizim şimdi yüz yaşını kesintisiz tamamlayabilmiş bir gazetemiz olmadığını görüyoruz
Benim için daha farklı olanı bu gazeteleri verdikleri haberlerden çok siyasi durumlarıyla hatırlamamız Devleti şeffaflaştırma fonksiyonunu çabucak hemen hiçbir vakit görememişler
Sanırım Attilla İlhan ın ünlü mısraını bir iki örnek dışında bütün basın tarihini kapsayacak biçimde biraz değiştirerek söyleyebiliriz
Öyle gazeteler gördüm ki esasen yoktular
*Bu yazı birinci olarak P24’te yayımlanmıştır.
