Özge Özdemir
BBC Türkçe
14 Mayıs’ta yapılacak Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği Genel Seçimleri’ne yaklaşık 1 ay kala, partiler ve ittifaklar vaatlerini daha yüksek sesle lisana getirmeye başladı.
Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da kendisini aday gösteren ittifak ismine vaatlerini gerek toplumsal medyada gereksei röportajlarda seslendiriyor.
Bu vaatlerden biri, cumhurbaşkanı seçilmesi durumunda Kurban Bayramı’nda emeklilere iki maaş ikramiye verilmesi.
Bir başkası de depremzedelere verilecek yeni konutların fiyatsız teslim edilmesi.
Kimileri, bu vaatleri nedeniyle Kılıçdaroğlu’nu popülist olmakla suçluyor.
Cumhur İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı, AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bu kelamları amaç alarak, “Devlet bütçesinden maaş alan hiç kimse bir sonraki ay hesabına o paranın yatıp yatmayacağını bilemeyecektir” dedi.
Peki bütçenin şu anki durumu nasıl? Bütçe, seçilmesi durumunda Millet İttifakı’nın vaatlerini kaldırabilecek güçte mi?
Uzmanlara nazaran bütçenin şu anki durumunda şimdi tehlike arz eden bir durum yok.
Ancak gün geçtikçe bütçenin üzerindeki yük ve bütçe açığı artıyor.
Ekonomi gazetecisi Hakan Güldağ’a nazaran bunun en büyük nedeni, bütçe oluşturulurken hesaba katılmayan çok fazla gelişmenin yaşanması.
Asgari fiyattaki artış, emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) konusundaki düzenleme, Kahramanmaraş’ta gerçekleşen depremler…
Emekli ikramiyelerine ve emekli maaşına yapılan artırımlara da dikkat çeken Güldağ, “Bunlar halledilmeyecek şeyler değil fakat sonuç olarak bütçenin üzerinde bir baskı yaratıyor” diyor.
Bütçe gelirlerindeki düşüş
İktisatçı Arda Tunca, iktisadın son devirde aldığı hasara karşın bütçenin şimdiye kadar yeterli bir performans sergilediğini aktarıyor.
Ancak bütçe için artık tehlike çanlarının çalmaya başladığını söyleyen Tunca’ya nazaran bunun sebebi, verilecek dayanaklardan çok bütçe gelirlerinin düşmesi.
Türkiye’nin potansiyel büyümesinin yara aldığını vurgulayan Tunca, belirsizlik yüzünden hanehalklarının da şirketlerin de ekonomik aktivitesinin zayıfladığını anlatıyor:
“Büyümede potansiyelin düşmesinin sebebi, Türkiye iktisadına ait beklentilerin bozulması… Bu bozulmadan kaynaklı olarak üretim, tüketim ve tasarruf üzere kararların kısa vadeli verilmesi, bir plan yapma ihtimalinin kalmamış olması…”
Bütçenin en büyük gelir kalemi vergiler.
Ekonomist Tunca, geleceğe yönelik karar alamama ve plan yapamama durumu yüzünden üretimin de tüketimin de azaldığını, bunu da vergilerin toplanmasına yansıdığını aktarıyor.
Tunca, iktidara hangi ittifak gelirse gelsin sarsıntının yaralarını sarmak için harcamaların kaçınılmaz olduğunun altını çizerek, “Harcama tarafında fazla hareket alanınız yoksa gelir tarafını hareketlendirmek gerekir; lakin makro taraf o bahiste hiçbir umut vermiyor” yorumunda bulunuyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı son datalara nazaran Şubat ayında genel bütçe gelirleri yüzde 21,3 azaldı.
Şimdiden öngörülen bütçe açığının üçte biri gerçekleşti
Bir ülkenin bütçe açığının sağlıklı olup olmadığı, gayrisafi yurt içi hasılaya (GSYH) oranlanarak ölçülüyor.
Avrupa Birliği’nin, üye olmak için ülkelere koşul koştuğu Maastricht Kriterleri’ne nazaran bütçe açığının GSYH’ye oranı yüzde 3’ü geçmemeli.
Türkiye şimdiye kadar genel olarak kamu maliyesi tarafında güçlü bir tablo ortaya koyuyordu.
Örnek vermek gerekirse bütçe açığının GSYH’ye oranı 2022 yılında yüzde 1 olarak gerçekleşti.
Ancak İktisat Gazetesi İdare Şurası Lideri olan Hakan Güldağ, bu oranın 2023 sonunda yüzde 6’ya kadar çıkabileceğini öngörüyor.
Hükümetin bu yıl için iddia ettiği bütçe açığı 660 milyar TL idi.
Ancak daha Ocak ve Şubat aylarından toplam bütçe açığı 202,8 milyar TL’yi buldu.
Bu da bu yıl için öngörülen bütçe açığının üçte birinin daha şimdiden gerçekleşmesi manasına geliyor.
‘Deprem bölgesi için toplanan yardımlar neden bütçe dışında?’
Güldağ, “Bütçe devlet idaresinde çok değerli bir şeydir. Her şey ona bağlıdır. Bütçe açığınız arttıkça borçlanmanız da artar” diyor.
Bu yüzden Güldağ’a nazaran tasarruf önlemleri, kemer sıkma siyasetleri ve vergi reformuyla bütçe görünümünü düzeltilmeli.
Aynı vakitte vergilerin ve bütçenin yönetilmesinde şeffaflığın da önemli olduğunu vurgulayan Güldağ, “Gizlenen hususlar da oluyor, sarsıntı bölgesi için toplanan yardımlar bütçe dışına çıkarıldı, neden o denli? Bütçenin kaydının tutulması, neyin, nereye harcandığının bilinmesi gerek” diyor.
Yapılan araştırmalar ise bütçe açığının uzun vadede enflasyon görünümünde de bozulmaya yol açtığını gösteriyor.
Millet İttifakı, israfla çabayı vurguluyor
Kılıçdaroğlu yaptığı konuşmalarda, Millet İttifakı’nın vaatlerini gerçekleştirmek için kamu harcamaları tarafında sıkı bir tasarrufa gideceklerini vurguluyor.
Millet İttifakı’nın açıkladığı Ortak Siyasetler Ulusal Mutabakat Metni’nde de israfla çaba ve mali disipline geniş bir yer verildiğini görmek mümkün.
Ekonomist Tunca’ya nazaran vaatler açıklanırken gözetilmesi gereken istikrar, bu siyasetlerin toplumsal ve ekonomik adalet için gerçekleştirileceğinin vurgulanması, oy almak için yapılmadığının anlatılmasında yatıyor.
“İktidar yeni bir iktisat modeli sunma hakkını kaybetti”
Tunca, iki büyük ittifakın telaffuzlarını kıyasladığında iktidarın yeni bir ekonomik program sunma hakkını 2021’in sonunda kullandığını düşünüyor:
“Yeni bir iktisat modeli dedi ve bunun ağır sonuçlarını yaşıyor bugün Türkiye.”
Erdoğan’ın 2021’in sonunda tanıttığı Yeni İktisat Modeli, dövizin yükselmesi sonucu TL’nin ucuzlaşarak ihracatın artmasını, böylelikle cari süreçler fazlasının oluşmasını; düşük faizlerle üretim, yatırım ve istihdamın ivmelenmesini öngörüyordu.
Bunun sonucunda da enflasyonun düşmesi hedefleniyordu.
Ancak 2021 sonunda yüzde 36 olan enflasyon, 2022 sonunda yüzde 64’e çıktı.
“Elle tutulur bir ekonomik program hangi tarafta var diye baktığımda Millet İttifakı’nda görebiliyorum” diyen Tunca’ya nazaran buna karşın muhalefetin de popülist telaffuzlardan kaçınması koşul:
“Kılıçdaroğlu’nun vaatleri gerçekleşebilir mi, gerçekleşebilir; hayal mi, hayır değil… Hangi yerden tasarruf yapılacak, makroekonomik istikrar nerede sağlanacak, bunu vurgulayarak konuşmasını tercih ederim. Yoksa ‘Bayramda para dağıtacağız’ üzere laflar popülizme giriyor.”
