Karar yazarı Taha Akyol, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Murat Çetinkaya’nın müddeti dolmadan misyondan alınmasını tarihten örnekler vererek kıymetlendirdi. Akyol, Osmanlı’da şeyhülislamların yüzde 12 civarında faize onay vermek zorunda kaldığını, şirketlerin yaygınlaşmış olduğu Avrupa’da ise faizin yüzde 4-5 seviyesinde olduğunu söyledi.
“Gelişmekte olan ülkelerde faiz daha yüksektir, zira ‘sermaye’ yetersizdir. İlaveten risk faktörü de faizi yükseltir. Hele de popülist siyasetlerde enflasyon patlamışsa faiz de onun üstünde olmak zorundadır Bugün Türkiye bu türlü bir süreçten geçiyor” diyen Akyol’un “Faiz belası” başlığıyla yayımlanan yazısı şöyle:
Amerika, Avrupa, Japonya en kapitalist ülkeler değil mi? Orada faizler çok düşük, hatta bazen sıfır gibi… Amerikan Merkez Bankası FED bir orta faizi yüzde 2’li sayılara yükseltti, dünyada doların kıymeti arttı, ancak artık faizi aşağı çekeceği anlaşılıyor.
Bizde ise faiz yüzde 20’li rakamlarda!
Olur mu bu türlü şey?!
Hem Merkez Bankası da kim oluyor? Milletin seçtiği siyasilere karşı “bağımsız”olabilir mi?
Murat Çetinkaya’nın misyondan alınmasıyla bu tıp kelamlar ağırlaştı.
Devlet Bahçeli de dün “Merkez Bankası lideri bir bürokrattır misyonunu layıkıyla yapan kalır yapamayan gider” dedi…
Sermaye ve faiz
Evet gelişmiş kapitalist ülkelerde faiz çok düşüktür zira o ülkelerde “sermaye birikimi” yüksektir. Düşünün ki, bizim 500 büyük şirketimizin net satış geliri 300 milyar dolardır; Amerikan perakende satış devi Walmart’ın satış geliri ise 514 milyar dolardır!
Sermaye birikimi bu türlü yüksek olduğu için oralarda faizler düşüktür. Hatta sermaye dışarıda gidecek yer arar.
Gelişmekte olan ülkelerde ise faiz daha yüksektir, çünkü “sermaye” yetersizdir. İlaveten risk faktörü de faizi yükseltir. Hele de popülist siyasetlerde enflasyon patlamışsa faiz de onun üstünde olmak zorundadır.
Bugün Türkiye bu türlü bir süreçten geçiyor.
Kriz olmasaydı da Türkiye çok uzun yıllardan beri, gelişmiş ülkelerdeki faiz oranlarının birkaç puan üstünde faiz vererek “sıcak para” çekiyor; dış ticaret açığımızın bir kısmını bu türlü finanse ediyoruz.
Dostlar ortasında faizle ödünç tefecilik sayılabilir lakin ekonomik bir enstrüman olarak faiz ne kadar karmaşık bir husus ve niçin buyrukla çözülemiyor, görüyorsunuz.
Osmanlı’da faiz sorunu
Nitekim tarihin bütün devirlerinde faiz Osmanlı’da yüksek, Avrupa’da düşük oldu.
Çünkü Osmanlı’da sermaye birikimi çok düşüktü. Saygın iktisat tarihçilerimizden Mehmet Genç hocamıza nazaran, Yasal vaktinde bile Avrupa “nüfus, üretim hacmi, sermaye stoku, teknoloji ve güç kapasitesi bakımından 4-5 katı büyüklükleri denetim ediyordu!” (Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve İktisat, Ötüken Yay. s. 35)
Tüzel kişilikli “şirket” kavramı 19. yüzyıla kadar bilinmiyordu. Bu hususta Timur Kuran’ın Osmanlı ve Avrupa ekonomilerini mukayeseli inceleyen “Yollar Ayrılırken” adlı kitabını kıymetle tavsiye ederim. (Yapı Kredi Yay)
Şeyhülislamlar yüzde 12 civarında faize onay vermek zorunda kalırken, şirketlerin yaygınlaşmış olduğu Avrupa’da faiz yüzde 4-5 seviyesindeydi.
Devlet Galata sarraflarından yüzde 15 faizle borç alıyor, hele vergi toplama aracı olarak kullanılan mültezimler yüzde 30-40’a varan tefecilikle halkı soyuyor, üretim yapısını mahvediyorlardı.
Osmanlı ekonomisin çöküşü bu türlü kendi içinden olmuş, çağdaşlaşma adımları sayesinde 19. Yüzyılda yavaş da olsa bir gelişme sürecine girmişti. Bu mevzularda iktisat tarihçisi Şevket Pamuk’un yapıtlarını kesinlikle okumak gerekir. (İş Bankası Yay.)
Halife Sultan ve Şeyhülislamlar emirle “düşük faiz” getirmeyi bilmiyor muydu? Bu tarafta teşebbüsler daha berbat sonuçlar verdiği için vazgeçilmişti.
Yeniden reform
Bugün de “düşük faiz, ucuz kredi” kavramı elbette kulağa beğenilen geliyor; muhakkak bölümlerde bu türlü teşvikler olmalı da…
Fakat genel iktisatta faizi düşürmenin yolu Merkez Bankası’nı “söz dinler”haline getirmek değil, bağımsızlığını güçlendirmek, sermaye arzını arttırmaktır.
2001 periyodunda Bahçeli’nin de ortak olduğu Ecevit hükümeti devrinde, TCMB Kanununda yapılan düzenlemelerle bankanın bağımsızlığı sağlanmıştı. Siyaset müdahale edemesin diye lider ve yöneticilerin vazife müddetleri kanunla ‘ayrıcalıklı’ olarak düzenlenmişti. Bütçe açıklarının Merkez Bankası kaynaklarıyla finanse edilemeyeceği kararı konulmuştu! (Madde 56)
AK Parti iktidarının 2002-2010 periyodunda Türkiye’ye yabancı sermaye akmasında o ıslahatların ve AB sürecinin hissesi çok büyüktü.
Ama artık Merkez Bankası’nın bağımsızlığını daraltma ve bütçeye Merkez Bankası’ndan kaynak aktarma tarafında kaygılara yol açan uygulamalar yapılıyor.
Ekonomi tarafını iktisatçılar yazıyor, söylüyor. Benim dikkat çekmek istediğim konu şu: Hukuk devleti siyasi iktidarın sonlandırılmasıdır; Merkez Bankası’nın bağımsızlığı hukuk devleti prensibinin bir kesimidir. Piyasalarda bu bahislerde korkular yaratan uygulamalar süreksiz ferahlama sağlasa bile biraz sonra daha büyük problemlere yol açıyor.
Yeniden hukukun üstünlüğü, yine ıslahat; diğer yolumuz yok.
