Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) eski baş ekonomisti ve Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ali Hakan Kara, düşük faizli tahvillerin getirdiği finansal risk azımsanmayacak seviyede olduğunu belirtti.
Prof. Dr. Hakan Kara, Merkez Bankası’nın regülasyonları nedeniyle düşük faizli tahvilleri tutmak zorunda kalan bankacılık kesiminin, mümkün faiz artışlarından nasıl etkileneceğini hesapladı. Yapılan hesaplamaya nazaran, olumsuz bir senaryoda bankaların toplam sermaye yeterlilik rasyosunun (SYR)’sinin kabaca 5 puan azalarak gaye hudut olan yüzde 12’yi gerileyebilir.
“Hazine ve BDDK’nin da tamamlayıcı siyasetleri büyük ehemmiyet taşıyor”
Kara, “Yaptığımız bu kaba tahlil, varlık fiyatlarında sert bir düzeltme olması durumunda oluşacak finansal riskin azımsanamayacak seviyede olduğunu gösteriyor. Bu nedenle önümüzdeki periyotta yalnızca merkez bankasının değil Hazine ve BDDK’nin da tamamlayıcı siyasetleri büyük ehemmiyet taşıyor” değerlendirmesini yaptı.
Kara, faiz artırımlarından etkilenecek fiyatın 401 milyar TL olduğunu, mevcut ortalama getiriler bilinmediği için yüzde 15 olarak hesapladığının notunu düştü.
Prof. Dr. Hakan Kara, şu tabirleri kullandı:
“Bankalara getirilen düşük faizli Hazine tahvili tutma mecburiliği çok tartışılıyor. Bu tahviller banka bilançolarına kıymetli bir risk bindirdi. Bu (uzun) tweet serisinde mümkün faiz artışının bankaların sermayesinden kabaca ne kadar götürebileceğini hesaplamaya çalışacağız.
Bankacılık sistemi TL menkul pahaları Mart ayı prestijiyle 1.709 milyar₺. Finansal İstikrar Raporu Ekim 2022 bilgilerini baz alarak bunun %46’sının sabit faizli, bunun da %51’inin gerçeğe uygun pahayla pahalandığını varsayalım.
Dolayısıyla TL faiz artışından etkilenecek meblağ 1.709*%46*%51=401 milyar₺ Bu değerlerin ortalama vadesini tam bilmiyoruz. Varsayım olarak kabaca merkezi idare iç borç stokunun 3,7 yıl olan ortalama müddetini kullanalım.
Bu değerlerin mevcut ortalama getirisini de tam bilmiyoruz. TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ortalama faizi 2019: %18,3, 2020: %10,5; 2021: %17,5; 2022: %16,3 olmuş. Mevcut ortalama getiriyi %15 varsayalım.
Kötümser bir senaryoda tahvil faizlerinin her vadede 20 puan arttığını varsayalım. 20 puanlık faiz artışı sonucu kabaca ziyan = 401 milyar₺ * -3,7 yıl * 0,20 / 1,15 = 258 milyar₺ olur.
Bankacılık sisteminin yasal öz kaynakları Şubat prestijiyle 1.82 milyar₺, risk yüklü kalemler 10.6 milyar₺, mevcut sermaye yeterlilik rasyosu %17,1. 258 milyar₺ ziyan yasal özkaynakların %14,2’sini götürür.
Bu durumda bankacılık dalının ortalama sermaye yeterlilik oranı 2,4 puan azalarak %14,7’ye geriler. Elbette bu toplulaştırılmış kaba bir tahlil olup, banka bazında maliyet hayli farklılaşacaktır.
Son olarak, faiz artışının bankacılık bilançoları üzerindeki tesirinin yalnızca tahvil fiyatlamasından ibaret olmadığını hatırlatmakta yarar var.
Finansal İstikrar Raporu Eylül 2022 bilgilerine nazaran dalın yapılandırılan kredi oranı (çoğunluğu yakın izlemedeki krediler olmak üzere) %5,8, takipteki alacaklar ve yakın izlemede sınıflandırılan kredilerin oranı %11,3. Mart sonu prestijiyle takipteki alacak oranı ise %1,9.
Faiz yükselişi ve mümkün bir sakinlik geri dönmeyen krediler üzerinden de bankacılık bilançosunu bozabilir. Örneğin TGA oranındaki 5 puanlık bir artış %100 karşılık ayrıldığı varsayımına nazaran bölümün sermaye yeterlilik rasyosunu 1,5 puan eritebilir.
Bunun üzerine makus senaryoya bir de %25’lik bir kur şoku eklersek, bankaların sermaye yeterlilik rasyosu (SYR) %1 daha azalır. Özetle olumsuz bir senaryoda bankaların toplam SYR’sinin kabaca 5 puan azalması kelam konusu olabilir. Bu da bizi %12’lik maksat SYR hududuna çeker.
Yaptığımız bu kaba tahlil, varlık fiyatlarında sert bir düzeltme olması durumunda oluşacak finansal riskin azımsanamayacak seviyede olduğunu gösteriyor. Bu nedenle önümüzdeki devirde yalnızca merkez bankasının değil Hazine ve BDDK’nin da tamamlayıcı siyasetleri büyük ehemmiyet taşıyor.
Not: Daha evvel Sn Bürümcekçi, Rota, e507 ve birçok bedelli uzman tahvillerden gelen riskin çok yüksek olmadığını göstermişti. Ben ek olarak toplu bir risk senaryosunda oluşacak maliyetin varacağı boyutu kabaca ortaya koyarak bahsin azımsanmaması gerektiğini vurgulamak istedim”
