Karar muharriri Taha Akyol, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Murat Çetinkaya’nın mühleti dolmadan misyondan alınmasının içeride ve dışarıda büyük yankı yaptığını söyledi. “TCMB’nin bağımsızlığının daha bir zedelendiğini bütün muhakkak başlı iktisatçılar söylüyor” diyen Akyol, “Bu ülke hepimizin, dileyelim de eleştirenler yanılmış olsun! Lakin maalesef optimist olmak zor” tabirini kullandı.
“Uluslararası raporlara nazaran bir müddettir Türkiye’ye yatırım gelmemesinin sebeplerinden biri kuralların ve kurumların zayıflamasıyla ‘yönetimin kişiselleşmesi’ görüntüsüydü” diyen Akyol’un “Merkez Bankası için eski kavga” başlığıyla (9 Temmuz 2019) yayımlanan yazısı şöyle:
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Lideri Murat Çetinkaya’nın müddeti dolmadan misyondan alınması içeride ve dışarıda büyük yankı yaptı. Böylesine kritik bir tasarruf olduğu için cumartesi sabah kamuoyuna duyuruldu; iki günlük hafta sonu tatilinde olay biraz soğusun diye…
Saraybosna’ya giderken Cumhurbaşkanı’na bu değerli olayın sorulmaması da gündemde fazla kalmaması istendiğinin göstergesidir.
Fakat merkez bankalarının bağımsızlığı dünya iktisat etraflarının gündeminden hiç düşmez.
Bu hengamenin manası nedir?
Yollar 2015’te ayrıldı
Murat Çetinkaya’nın misyondan alınmasını Cumhurbaşkanı Erdoğan partisinin milletvekillerine şöyle açıklamış:
“Kendisine iktisat toplantılarında tekraren faizi indirmesi gerektiğini söyledik. ‘Faiz düşerse, enflasyon düşer’ dedik. Gerekeni yapmadı. Tıpkı kulvarda değildik.”
Bütün sıkıntı bu: Merkez Bankası siyasi iktidarla “aynı kulvarda” mı olmalı, kendisine ilişkin bir “bağımsız kulvar” mı bulunmalı?
İktisat ilminin bu son derece değerli konusu, Türkiye’de 2011 seçimlerinden sonra yavaş yavaş tartışma konusu oldu. Başbakan ve Cumhurbaşkanı Erdoğan TCMB’nin faizleri düşürmesini, dövize müdahale etmesini istiyor, gerektiğinde ağır sözler kullanıyordu.
Ekonomiden sorumlu Başbakan Yardımcısı Ali Babacan ise daima TCMB’nin bağımsızlığını savunuyordu. “12 yıldır Merkez Bankası ile ilgili ‘şöyle yapsın, bu türlü yapsın’ üzere benim bir sözüm olmadı. Bunun (bağımsızlığın) kesinlikle ruhuna da dikkat etmek lazım” diyerek nasıl davranmak gerektiğini ima ediyordu. (17 Ocak 2015)
Hatta para siyaseti konusunda “yetki ve sorumluluk Merkez Bankası’nındır”diye açıklamalar yapıyordu. (13 Şubat 2015)
Yolları aslında o vakit ayrılmıştı…
Mehmet Şimşek de Ali Babacan’la aynı “kurumsal iktisat” ve “kurallı piyasa ekonomisi” yanlısıdır.
‘Bağımsız’ kurullar
Merkez Bankası’nın bağımsızlığı fikri İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra gelişti. Friedrich von Hayek üzere liberaller bunun anayasaya yazılmasını savundular. Prof. Vural Fuat Savaş’ın “Anayasal İktisat” adlı kitabını da değerli zikretmek isterim.
Bizde 2001 yılında Ecevit hükümeti periyodundaki ‘Derviş Reformları’ ile Merkez Bankası’nın bağımsızlığı, yani para siyasetlerinde bağımsız yetkili olması yasalaştırıldı. Bizde bağımsız Düzenleme ve Denetlenme konseyleri da o vakit yapılandırıldı.
İktisatçı Prof. Erdal Türkkan, 2001 yılındaki bu düzenlemelerin “çok kıymetli kurumsal reformlar” olduğunu belirtir. (Türkiye İktisadı, Orion Yayınları, s. 89)
Modern devlette siyasetten bağımsız bu çeşit kurumlar niçin gelişiyor?
Nobel ödüllü iktisatçılar Finn Kydland ve Edward Prescott bilimsel olarak gösterdiler ki, iktidarlar seçim kazanma üzere bir “zamanlama” ile düşünürler. Bu uğurda tüketimi, borçlanmayı, bütçe açıklarını körükleyerek gelecek devirleri ağır yük altına sokabilirler. O halde bağımsız Merkez Bankaları olmalı ki hiç olmazsa para siyasetinin araçlarını siyasi beklenti olmadan “uzun vadeli” olarak uygulasın… İktisadi mantığı bu…
‘Kurallı piyasa ekonomisi’
Hukuki mantığı ise, Hayek’in tabiriyle demokratik devlette iktidarın siyasi yetkileri nasıl özgürlükler lehine sınırlandırılıyorsa, piyasayı siyasi kanılarla bozmaması için iktisadi yetkileri de sınırlandırılmalıdır…
“Kurallı piyasa ekonomisi”nin temelindeki felsefe…
Bizde 2001 yılında TCMB’nin bağımsızlığını sağlayacak atama ve misyondan alma yolları kanuna yazılmıştı. Ancak yeni sisteme geçerken, Temmuz 2018’de yayımlanan KHK ile, TCMB ve tüm kamu kurumlarının üst seviye atama ve misyondan alma kuralları değiştirilerek Cumhurbaşkanı’nın yetkisi genişletildi…
Başlangıçta bağımsızlık konusunda kararlı davranamayan Çetinkaya, faizi yüzde 24’e çıkarıp bu şok tedavisiyle enflasyonu ve dövizi inişe geçirmişken bu türlü bir hukuksal prosedürle vazifeden alınıverdi.
Uluslararası raporlara nazaran bir müddettir Türkiye’ye yatırım gelmemesinin sebeplerinden biri kuralların ve kurumların zayıflamasıyla “yönetimin kişiselleşmesi” görüntüsüydü.
Şimdi bu manzara biraz daha ağırlaştı.
TCMB’nin bağımsızlığının daha bir zedelendiğini bütün belirli başlı iktisatçılar söylüyor: Selva Demiralp, Refet Gürkaynak, Durmuş Yılmaz, Mahfi Eğilmez, Uğur Gürses, İbrahim Turhan, İbrahim Kahveci ve kurumsal olarak TÜSİAD…
Bu ülke hepimizin, dileyelim de eleştirenler yanılmış olsun! Lakin maalesef optimist olmak güç.
