Bağdat doğumlu Iraklı Hiba Ahmad, 2014’te IŞİD’in Irak topraklarının bir kısmında denetimi ele geçirmesi üzerine, ülkesinden kaçış için bir yol aramaya koyulmuş.
Bu arayışını DW’ye, “Irak dışında, inançta olabileceğim bir yere gereksinimim olduğunu düşündüm” kelamlarıyla anlatan Ahmad, internette yaptığı araştırmaların akabinde, Türkiye’de küçük bir daire aldığını anlatıyor.
Hiba Ahmad, İstanbul’a yaklaşık bir saat uzaklıkta ve küçük bir kıyı beldesi yakınındaki bu daireyi yaklaşık 40 bin dolara satın almış.
IŞİD 2017’de hezimete uğratıldı, fakat Ahmad, “gerektiğinde kaçacak yerim olsun” diye satın aldığı bu konuta bugün de nizamlı aralıklarla geliyor. Yaz aylarında Bağdat’ın çok sıcak olduğunu anlatan Hiba Ahmad, ayrıyeten, “Türkiye’de konutumun bulunduğu yer sakin ve huzurlu, burada iki üç ay kalıyorum” diyor
Ev satın almış olması, ona dilediği vakit Türkiye’ye gelip, dilediği kadar kalabilme imkanı sağlıyor. Gayrimenkul yatırımı yapmamış olsaydı fakat bir aylığına turist vizesi alabilecekti. Mesken satın aldığı için iki yıllık vize alabiliyor ve bu vize tertipli olarak yenileniyor. Ahmad istese, Türk vatandaşlığına da başvurabilir.
Altın göçmenlik fırsatlarının nedenleri
Hiba Ahmad’ın durumu, halk ortasında “altın vize” olarak isimlendirilen, yatırım yoluyla vize programlarının sunduğu imkanlara sadece bir örnek.
Türkiye son periyotta vize düzenlemelerini sıkılaştırmış olsa da, bu fırsatlar üçüncü ülke vatandaşlarının gayrimenkul yatırımlarına ilgisini arttırdı.
Yatırım yoluyla vatandaşlık hakkını elde etme imkanı da var. “Altın pasaport” olarak nitelendirilen bu programlar ise genelde daha fazla para, evrak ve vakit demek.
Türkiye ve pek çok Ortadoğu ülkesinin hem altın vize hem altın vatandaşlık programlarını yaygınlaştırmadaki motivasyonları ise benzeri.
Siyasi idareler bu programlarla ülkelerine yatırımları teşvik etmek ve döviz mevduatlarını artırmak istiyorlar. Bu programlara katılan bireyler için de bu programlar daha âlâ bir hayat üslubu, daha fazla seyahat imkanı sunuyor. Ayrıyeten bu tıpkı vakitte onlara ülkelerindeki siyasi problemlerden, ekonomik çalkantılardan yahut çatışmalardan kaçma imkanı da sunabiliyor.
Ortadoğu’da programlar ivme kazanıyor
Kanada, ABD, İrlanda ve AB üyesi ülkelerin de buna benzeri programları vardı. Türkiye ve Arap ülkelerinde ise bu uygulamalar son beş yılda popülerlik kazandı.
Mısır, bu yılın Mart ayında, yatırım yoluyla Mısır vatandaşlığına geçmeyi daha da kolaylaştırdı. Aslında Mısır’da bu program 2020’den bu yana uygulanıyor lakin ülkedeki ekonomik problemler nedeniyle Mart ayında şartlar daha da esnetildi. Zira Mısır’ın daha fazla yabancı yatırımcıya ve dövize muhtaçlığı var.
Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) de 2019 yılından bu yana altın vize programı var. 2022’de yapılan değişikliklerle bu fırsatlara erişim daha ucuz ve kolay hale getirildi.
Ürdün’de bu programlar 2018’den bu yana uygulanırken, Katar da 2020’de, gayrimenkul yatırımı yapanlara daha uzun vadeli, süreksiz bir ikamet imkanı sunmaya başladı.
Bahreyn 2022’den bu yana “altın vize ikamet” programına sahip, üstelik bu ay büyük ölçekli yatırımlar için de bir “altın lisans” uygulamasını yürürlüğe soktu. Suudi Arabistan da bu yıl bir “premium ikamet” programı başlattı.
Avrupa neden frene bastı?
İtalya’daki Avrupa Üniversitesi Enstitüsü’nden Profesör Jelena Dzankic, Portekiz, Yunanistan ve Kıbrıs üzere Avrupa ülkelerinde sunulan altın pasaport ve ikamet programlarının artık etaplı olarak kaldırıldığına dikkat çekti.
Aynı vakitte Global Vatandaşlık Gözlemevi’nin eş yöneticisi olan Dzankic, Avrupa ülkelerinin bu programları kaldırmasında patlak veren yolsuzluk skandalları kadar güvenlik kaygılarının de tesirli olduğunu vurgulayarak, “Ortadoğu’daki gelişmeler, Avrupa’da gözlemlemekte olduğumuz eğilimin tam aksini yansıtıyor” diye konuştu.
“Vatandaşlığın para karşılığında satılması” olarak tanımlanan ve uzun müddettir eleştirilen bu programların ilgili ülkelerde güvenlik zaafiyetine yol açabileceği uyarısı yapılıyor. Yeniden bunların şişirilmiş emlak fiyatlarına yol açtığı, ülkeleri yolsuzluk ve kara para aklama riskine açık hale getirdiği belirtiliyor.
Ayrıca Ukrayna’da savaşın patlak vermesinin akabinde AB, üye ülkelerden bu programlara son verilmesini istedi. Brüksel, üye ülke başkentlerini, Rusya’ya uygulanan yaptırımlardan kaçmak isteyenlerin bu programları kendi çıkarları için araçsallaştırabilecekleri konusunda uyardı.
Tüm bu gelişmeler nedeniyle Avrupa’da bu programların etaplı olarak kaldırıldığını anlatan Dzankic, bunun Türkiye ve öteki Arap ülkelerine yönelen ilgide tesirli olmuş olabileceğini kaydetti.
Dzankic, “Dolayısıyla, bir pazar, yani Avrupa pazarı erişilemez hale geldikçe, insanların uygun alternatifler aramaya başladığını varsayıyorum” diye konuştu.
“Endüstriye dönüşüyor”
Vatandaşlık hakkının yatırım yoluyla kazanılmasına ait fikir, 1980’li yıllara dayanıyor.
İsviçre merkezli Yatırım Göç Kurulu’na (IMC) nazaran bu nitelikteki birinci program Tonga’da 1982 yılında uygulanmış. Sonra bunu 1984 yılında Saint Christopher ve Nevis adaları izlemiş. Sömürgecilik sonrasında sıkıntı bir periyot geçiren bu küçük ada devletleri, yatırımlar karşılığında vatandaşlık ya da ikamet müsaadesi vererek, kaynak sağlamaya çalışmış.
Bu mevzuyla ilgili yürüttüğü araştırmalarla tanınan Profesör Dzankic, artık bu uygulamalar ve programlarla bir “vatandaşlık endüstrisinin” oluştuğuna, birçok şirketin, daha fazla avantaj sağlayabilmek için, yatırım yapacakları ülke nezdinde lobi faaliyetleri yürüttüklerine işaret etti.
Bu yatırımcıların milliyetlerini ise Regueiro şöyle sıraladı: Suudi Arabistan, Kuveyt, BAE, Katar, Bahreyn, Lübnan, Suriye ve İran.
IMC uzmanı, göçmen yatırımcıların birçoklarının 2 milyon ila 10 milyon dolar ortasında net kıymete sahip varlıklı şahıslar olduklarını söylemekle birlikte, “Orta gelirliler de daha fazla ilgi gösteriyor” dedi.
Mısır ve Türkiye’de olduğu üzere daha ucuz ve erişimi kolay programların sayısı arttıkça, milyarder olmayanların da bu cins programlara yönelmesinde artış olacağı belirtiliyor. Bunda iklim değişikliği, ekonomik kriz üzere faktörlerin tesirli olduğuna dikkat çekiliyor.
Gelecek belirsiz
Uzmanlar, Ortadoğu’daki programların nasıl sonuç vereceğini, başarılı olup olmayacaklarını pahalandırmak için vakte muhtaçlık duyulduğu görüşünde.
IMC’den David Regueiro, Ortadoğu’da yeni gibisi programlarda artış olacağı öngörüsünü lisana getirirken, tıpkı vakitte bu süreçlerin kontrolüne de tartı verilmek zorunda kalınacağını vurguladı.
Karayipler’de on yıllardır gibisi programların muvaffakiyetle yürütüldüğünü anlatan Regueiro, bunda programların uygulanmasına ve süreçlere duyulan inancın tesirli olduğunun altını çizdi.
Profesör Jelena Dzankic ise Ortadoğu’daki programların yeni uygulanmaya başlandığına işaret ederek, ne ölçüde muvaffakiyet sağlanacağında, “talep kadar vatandaşlık sanayisinin vereceği reaksiyonun de etikili olacağını” belirtti.
Bu programların uygulandığı AB üyesi ülkelerde kontrol süreçleri olduğunu anlatan Dzankic, Ortadoğu ülkelerinde bunun olmadığını hatırlattı.
“Ayrıca bu ülkelerde AB’de olduğu üzere demokrasi ve yeterli yönetişim baskısı daha az olacaktır” diyen Dzankic, vakit içerisinde daha farklı meselelerin doğabileceği konusunda da uyardı.
AB’nin geçen yıl Vanuatu vatandaşlarına vizesiz seyahat hakkını kaldırdığını hatırlatan Dzankic, bu kararda kelam konusu ülkenin yatırımlar yoluyla vatandaşlık programının tesirli olduğunu anlattı. Jelena Dzankic, AB’nin bu kararı Vanuatu’nun bu kapsamdaki düzenlemeleri çok esnek olduğu gerekçesiyle aldığını söyledi.
