Aram Ekin Duran
Geçen hafta Tunceli’de iki çocuğun topraktaki patlayıcının patlaması sonucu ömrünü yitirmesi, gözleri bir sefer daha Türkiye’nin “mayın” gerçeğine çevirdi. Türkiye’de 1 milyondan fazla mayının ve sayısı bilinmeyen el bombası, havan topu üzere patlayıcıların toprak altında bulunduğuna dikkat çeken uzmanlar, devletin vakit kaybetmeden ‘Mayın İmha Aksiyon Planı’ hazırlaması gerektiğini söylüyor.
Türkiye’de 1950’li yılların ortalarından bu yana giderek büyüyen bir sorun haline gelen mayınlı topraklar, can almaya devam ediyor. Son olarak geçen hafta Tunceli’nin Ovacık ilçesine bağlı Bilgeç köyünün Çakılyayla mezrasında, patlayıcıya basan 8 yaşındaki Ayaz Güloğlu ve 4 yaşındaki kardeşi Nupelda Güloğlu hayatını kaybetti. Tunceli Valiliği’nden yapılan açıklamada, kelam konusu patlayıcılara ait “Bölücü Terör Örgütü mensuplarınca toprağa evvelden yerleştirildiğinin değerlendirildiği” bilgisi verildi. Ayaz ve Nupelda kardeşlerin mevti, bilhassa toplumsal medyada büyük yankı uyandırdı.
35 yılda 1409 kişi öldü
Türkiye’nin doğu ve güneydoğusunda mayın ve patlayıcılar nedeniyle gerçekleşen vefatlar uzun yıllardır sürüyor. Kara Mayınlarının Yasaklanması Memleketler arası Kampanyası – Misket Bombaları Koalisyonu’nun (ICBL-CMC) araştırma ünitesi olan Kara Mayınları İzleme Örgütü’nün (MONITOR) 2018 raporuna nazaran Türkiye, hudutları içerisinde 100 kilometrekareden fazla mayınlı alana sahip 10 ülkeden biri. Bu ülkeler ortasında Afganistan, Angola, Irak ve Yemen yer alıyor.
Aynı rapora nazaran, Türkiye’de son 35 yılda Türkiye’de 1409 kişi mayın patlaması ya da topraktaki patlayıcı materyalin infılak etmesi sonucu hayatını yitirirken, 5432 kişi ise yaralandı. Sırf 2017’de patlama sonucu hayatını kaybeden 42 şahıstan 23’ünü ise çocuklar oluşturdu. Bu 23 çocuğun 16’sının cinsiyeti, patlamanın şiddeti ile bedenlerinin paramparça olması nedeniyle tespit edilemedi.
Türkiye, imha sürecini 2022’ye erteledi
Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu Birleşmiş Milletler (BM) üyesi 164 ülkenin taraf olduğu Mayın Yasağı Mutabakatı kapsamında, bu ülkeler topraklarındaki mayınları imha etmekle yükümlü. Lakin Mart 2004’te Ottowa Sözleşmesi’ne imza atan Türkiye’ye yönelik, mayın temizleme ve mayın imhasına ait olarak memleketler arası kuruluşları bilgilendirme konusunda yetersiz bir performans sergilediği tenkitleri yapılıyor.
Türkiye’nin Ottowa Mukavelesi mucibince 1 Mart 2014’e kadar elindeki mayınları temizlemiş olması gerekiyordu. Lakin Türkiye, 2014’te ek mühlet talep ederek imha sürecini 2022’ye kadar erteledi. Son olarak 2017’de toprak altındaki 26 bin 381 mayını imha ettiğini açıklayan Türkiye’nin mayın temizleme işini ağırdan aldığını öne süren Tunceli Barosu’ndan Avukat Barış Yıldırım, son ölümlerin Tunceli’de yaşanmasının da tesadüf olmadığını söylüyor.
Tunceli vilayet sonları içerisinde 10 bin 557 adet anti işçi kara mayınının aktif biçimde toprak altında olduğunu kaydeden Avukat Yıldırım, şöyle konuşuyor: “Özellikle 90’lardan bugüne kadar köy boşaltmaları ile yaklaşık 40 bin kişi bu bölgede yer değiştirdi. Son yıllarda bu köyler altyapıları olmamasına ve mayın incelemesi yapılmamasına karşın tekrar yaşama açıldı. Beşerler köylerine geri döndükçe, topraktaki mayınlar ve patlayıcılar imha edilmediği için vefatlar yaşıyoruz.”
Bölgede kullanılan mayınların ömrünün insan ömründen uzun olduğunu ve yüzde 75’i dağlık arazi olan bölgede yaşanan heyelan ve yağışların bu mayınların yerlerini değiştirmeye başladığını söz eden Barış Yıldırım, “Başta bölgemiz olmak üzere tüm mayınlı bölgelere yönelik bir ‘Mayın İmha Hareket Planı’ hazırlanması gerekiyor. Aksi takdirde, ne yazık ki insanlarımızı, çocuklarımızı kaybetmeye devam edeceğiz” diye konuşuyor.
Toplam 1,1 milyon mayın
Mayınsız Türkiye Teşebbüsü datalarına nazaran, halihazırda Türkiye’de 839 bin anti-personel kara mayını, 164 bin 797 adet anti-tank mayını olmak üzere bir milyon 101 bin 389 adet mayın bulunuyor. Toprağa gömülü olan el bombası, havan topu ve roket üzere patlayıcı hususların sayısı ise bilinmiyor. Mayınlar Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Gaziantep, Hakkari, Hatay, Iğdır, Kars, Mardin, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Dersim ve Van’da olmak üzere toplam 3 bin 174 alanda bulunuyor.
“İç bölgelerde 100 bin mayın var”
DW Türkçe’ye konuşan Mayınsız Türkiye Teşebbüsü Koordinatörü Muteber Öğreten, Ottowa Sözleşmesi’ne nazaran Türkiye’de devletin mayınlı bölgelerdeki sivilleri korumak için 2004’ten bu yana önemli bir seferberlik içine girmesi gerektiğini söylüyor. Lakin son 15 yıldaki pratiğin bu türlü olmadığını ve sivillerin mayınlı bölgelerden uzak tutulması ve mayınlı toprakların işaretlenmesi üzere tedbirlerin alınmadığını kaydeden Öğreten, hala doğu ve güneydoğuda çoğunluğu hudut bölgelerinde olmak üzere 1 milyonu aşkın mayının toprak altında olduğunu, bu mayınlardan 100 bin adedinin ise iç bölgelerdeki yerleşim yerleri ile iç içe olduğu ihtarında bulunuyor.
“En fazla çocuklar ziyan görüyor”
Son yıllarda bilhassa topraktaki mayın ve patlayıcılar nedeniyle hayatını yitiren çocuk sayısının giderek arttığına işaret eden Öğreten, “Bölgedeki çocuklar bilhassa yaz aylarında köylerine gidiyor ve burada kırsal alanlarda oyun oynarken ya mayına basıyor, ya da bir patlayıcı bulup karıştırıyor ya da uzağa atmak isterken patlamasına neden oluyor. Mayın tehlikesinden en fazla çocuklar ziyan görüyor” diye konuşuyor.
Devletin iç bölgelerdeki mayınları temizlemek yerine başta Suriye ve Irak sonu olmak üzere, hudut bölgelerindeki mayınların paklığı ile uğraştığını lisana getiren Öğreten, “Güney hududuna duvar inşa edilmesi nedeni ile burada mayın paklığı ve yer değişikliği yapılıyor. Fakat, mevt olaylarının yaşandığı iç bölgeler için kayda paha bir çalışma yapılmıyor” diye konuşuyor. Mayınsız Bir Türkiye Teşebbüsü olarak, Ulusal Eğitim Bakanlığı’na mayınlı bölgelerdeki okullarda ‘patlayıcılardan korunma’ üzerine bir ders konulması teklifinde bulunduklarını anlatan Öğreten, şimdi bu mevzuda olumlu bir geri dönüş alamadıklarını da kelamlarına ekliyor.
