Merve Kara-Kaşka
BBC Türkçe
Yüksek Seçim Şurası’nın (YSK) Mart ortasında yayımladığı propaganda periyodu temelleri ve yayın unsurları yükle TV yayıncılığına odaklanıyor. Uzmanlar ise seçim düzenlemelerinde “sosyal medya ve dijital pazarlamanın tesirinin gözardı edilmesinin” seçmenlerin manipülasyonu açısından tasa yarattığını söylüyor.
Facebook ve Instagram başta olmak üzere toplumsal ağlar, kullanıcılarını tartışmalı bir biçimde yakından izleyerek hayli ayrıntılı profiller oluşturabiliyor.
Bu bilgilerin reklam hedeflemesi için kullanılmasına mikrohedefleme ismi veriliyor.
Reklam verenler ortasında siyasi partiler de bulunuyor.
Yani mikrohedefleme siyasi partiler için kıymetli bir propaganda aracı.
“26 milyon liralık reklam harcaması yapıldı”
Türkiye’de siyasi mikrohedeflemeleri inceleyen izleme kuruluşu Gözlemevi’ne nazaran, Ağustos 2020’den bu yana Facebook ve Instagram’da siyasi ve toplumsal problemlerle ilgili yaklaşık 26 milyon liralık reklam harcaması yapıldı.
Türkiye’de bu müddette siyasi ve toplumsal sıkıntılarla ilgili 1 milyardan fazla reklam gösterimi yapıldığı kestirim ediliyor.
AKP son 30 günde yaklaşık 300 bin lira harcayarak bu platformlarda en fazla reklam yatırımı yapan isim oldu.
Onu yaklaşık 154 bin lira harcayan DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan izledi.
En çok harcama yapanlar ortasında üçüncü sırada 108 bin liralık harcamayla DEVA partisi ve dördüncü sırada 102 bin liralık harcamayla MHP var.
Verilere nazaran CHP ya da Millet İttifakı cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu ismine Facebook ya da Instagram reklamları için son 30 günde reklam harcaması yapmadı.
Gözlemevi’ne nazaran “ikna gücü, yapım ve reklam bütçesi olarak en güçlü ve etkili” dijital reklam kampanyaları AKP tarafından oluşturuldu.
Başka hiçbir siyasi parti, dijital reklamlarında seçime özel hazırlanmış yüksek bütçeli görüntü yapımı kullanmadı.
Gözlemevi, bu sonuçları Facebook’un reklam kütüphanesi’nden derlediği datalara dayandırıyor.
Kuruluş, bu reklam harcamalarını seçim reklamları 2023 websitesinde yayımlıyor.
Kıyas için Facebook reklam kütüphanesi bilgilerine dayandırılan bir diğer tahlile nazaran İngiltere’de hükümetler ve siyasi tertipler Meta’daki en büyük ikinci reklam veren pozisyonunda bulunuyor.
Kasım 2018 ve Nisan 2022 ortasında siyasi reklamlar için 15 milyon sterlin harcandı.
En çok harcamayı bu müddette 2,5 milyon sterlin reklam yatırımında bulunan İskoç hükümeti yaptı.
“Mikrohedefleme çok fazla ayrımcılığa ve kutuplaşmaya sebep olabiliyor”
Siyasilerin bu harcamaları yapmaları yasal istikametten sorun teşkil etmiyor, lakin reklam içeriklerinin ne olduğu ve hedeflemelerin nasıl yapıldığı mevzularında soru işaretleri var.
BBC Türkçe’ye konuşan Gözlemevi kurucusu ve eski Google çalışanı Handan Uslu, Türkiye’de dijital reklam harcamalarının dış yerler ya da TV reklamlarına nazaran bütçe açısından “korkutucu” olmadığını söylüyor ve kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Ama sokakta ya da TV’de herkes reklam gördüğünü biliyor, bu reklamlar kamuoyunda tartışılıyor, reklamların içeriğini YSK pahalandırıyor ve en kıymetlisi mikrohedefleme yapılamıyor. Reklamlar muhtemelen bu kadar çok bireye ulaşamıyor.
“Mikrohedefleme çok fazla ayrımcılığa ve kutuplaşmaya sebep olabiliyor.
“Reklamların hedefi miminum harcamayla azamî gösterime ulaşmak. Yani halihazırda göçmenlerle ilgili hassasiyetiniz varsa, bu mevzuda daha kutuplaştırıcı reklamlar görmeniz daha muhtemel hale geliyor.”
Handan Uslu içeriklerin Facebook tarafından gereğince denetlenmediğini savunuyor ve Bursa’da LGBT haklarını destekleyen bir aksiyona karşı Instagram’da “LGBT sapkınlığına” karşı reklam kampanyası düzenlendiğine şahit olduklarını anlatıyor.
Reklamın on binlerce bireye gösterildikten sonra Instagram tarafından topluluk kurallarına muhalif olduğu için kaldırıldığını söyleyen Uslu, düşük bütçeli bir çalışmayla nefret söylemi yaymanın mümkün olduğuna dikkat çekiyor.
Facebook reklam kütüphanesinde Türkiye’de yüz binlerce kullanıcıya gösterildikten sonra topluluk standartlarına uymadığı için yayından kaldırılan siyasi reklamlar olduğunu görmek mümkün.
Handan Uslu, “Facebook şeffaf olduğunu söylese de kaldırılan reklamların neler olduğunu bilmiyoruz.” diyor.
Facebook’ta şahsî ya da kurumsal kimliğini doğrulayan herkes siyasi reklam verebiliyor.
Facebook kullanıcılarının oluşturduğu içerikleri yapay zeka ve insanların ortak çalışmasıyla denetleniyor.
‘Seçim Kanunu’nda toplumsal medyanın ve dijital pazarlamanın tesiri gözardı edilmiş’
Türkiye’de seçimleri düzenleyen mevzuatın kıymetli bir kısmını 1980’lerde hazırlanmış yasalar oluşturuyor. Bu yasalar çerçevesinde propaganda yayınlarıyla ilgili TV ve radyo yakından izleniyor.
Bilişim ve Ferdî Bilgilerin Korunması Hukukçusu Umut Zorer, “Seçim Kanunu’nda toplumsal medya ve dijital pazarlamanın tesirinin gözardı edilmiş” olduğunu söylüyor ve platformların manipülasyona açık olduğu konusunda uyarıyor:
“Kişiler hakkında ne kadar bilgi sahibiyseniz, onları manipüle etme bahtınız da daha yüksektir. Avrupa’da liberal demokratik sistemlerin devamlılığı şahsî bilgilerin korunmasına bağlıdır. Bireylerin iradesi yanıltılırsa demokrasinin işlemeyeceği anlayışı hakimdir. Bizdeyse bu datalar manipülasyona açık.”
Türkiye’de ferdî bilgilerin kaydedilmesi 2004 yılında cürüm sayıldı ve 2010 yılında anayasanın 20. unsuruna bir fıkra eklenerek ferdî datalar, “özel hayatın saklılığı ve korunması hakkı” kapsamında anayasal garanti altına alındı.
Düzenlemelere nazaran ferdî datalar, lakin kanunda öngörülen hallerde yahut kişinin açık isteğiyle işlenebiliyor.
Ancak toplumsal ağlarda ferdî bilgilerin reklam için kullanılmasına yönelik açık isteğin oluşumu tartışmalı bir mevzu.
Facebook, kullanıcılarının Kullanıcı Mukavelesi’ni kabul ettiklerinde reklam almayı kabul ettiklerini savunuyor.
noyb: Mikrohedefleme demokrasiyi tehdit ediyor
Buna rağmen Avrupa’da kapalılık hakları alanında çalışan kampanya kümesi noyb, mikrohedeflemenin demokrasiyi tehdit ettiğini söylüyor.
Almanya’da siyasi partilerin maddelere karşıt biçimde mikrohedefleme yaptığını tespit ettiğini söyleyen noyd, 21 Mart’ta Berlin Bilgi Müdafaa Komitesi’ne cürüm duyurusunda bulundu.
Grup, açıklamasında, “Federal Meclis’te temsil edilen tüm partiler 2021 federal seçimlerinde Facebook’ta siyasi mikrohedeflemeye başvurdu” denildi.
Partilerin seçmenlerini nasıl “hedeflediğine” ait bilgilerin Facebook tarafından saklı tutulduğuna dikkat çeken küme, yalnızca partilerin değil, Facebook’un da kullanıcıların siyasi görüşlerini tahlil ederek kanunları çiğnediğini belirtti.
Avrupa Birliği’nin Genel Bilgi Muhafaza Yönetmeliği (GDPR), siyasi görüşlerle ilgili bilgileri, “özel kategorideki veriler” olarak sınıflandırıyor.
noyb, siyasi partilerin ya da Facebook’un bu dataları işlemek için kullanıcıların isteğini almadığını savunuyor.
Siyasi partilerin vatandaşlara SMS ve e-posta göndermemesi gerek
Türkiye’deki yasal düzenlemelere nazaran gerçek şahıslarla ilişkisi kurulabilen her türlü bilgi “kişisel veri” olarak tanımlanıyor. Bunlar işleyen tüm kurumlar “veri sorumlusu” sayılıyor.
Kişisel Bilgileri Müdafaa Kurumu (KVKK) geçen haftalarda yaptığı açıklamayla siyasi partilerin de “veri sorumlusu” olduğunu hatırlattı.
Buna nazaran siyasi partiler propaganda hedefiyle yalnızca üyelerine sesli, manzaralı yahut yazılı iletiler gönderebiliyor.
KVKK bağımsız adayların “vatandaşların şahsî bilgilerini bu maksatla işlememeleri gerektiğini” belirtiyor.
55/B hususunun ikinci fırkasında, “Vatandaşların, elektronik posta adreslerine gönderilecek iletilerle, taşınabilir yahut sabit telefonlarına sesli, manzaralı yahut yazılı ileti göndermek suretiyle propaganda yapılamaz. Lakin, siyasi partilerin kendi üyelerine gönderdiği sesli, imajlı yahut yazılı bildiriler her vakit serbesttir” deniliyor.
Neler yapılabilir?
Türkiye’de 6112 sayılı Kanun’un, “Basın, bağlantı araçları ve internette propaganda” başlıklı 55/B unsurunda seçim yayınlarının “tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk prensiplerine uygun olması şarttır” sözleri yer alıyor.
Avukat Zorer bu zorunluluğun toplumsal ağlarda manipülasyon gayeli “sahte haber” yayılmasına karşı bir sınırlama sayılabileceğini belirtiyor.
Zorer, buna rağmen toplumsal ağlarda bu içeriklerin tespitinin sıkıntı olduğunu belirtiyor.
Ona nazaran bu problemle uğraş lakin “yargı, Bilgi Teknoloji Kurumu (BTK) ve KVKK’nın tarafsızlığı ve bağımsızlığı ile” mümkün olabilir.
Gözlemevi, Facebook’un Twitter üzere siyasi mikrohedeflemeyi yasaklaması gerektiğini savunuyor.
Bunun yanında siyasi partilerin tüm teşkilatlarında reklam standartları getirilmesinin gerekli olduğu belirtiliyor.
