14 Mayıs’ta yapılacak cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimleri öncesinde toplumsal medya platformu Twitter’da bot hesapların sayısında önemli bir artış yaşanıyor. Fiyat karşılığında yönetilen profesyonel-kampanyacı (astroturfer) hesaplar ve botların birlikte hareket ederek kamuoyunu şekillendirmek için yüklü olarak muhalifleri maksat aldığı ve seçmen davranışlarını etkilemeye çalıştığına yönelik tasalar var.
Sosyal medyanın dünyanın her yerinde elzem bir bağlantı ve örgütlenme araçlarından biri haline gelmesi, yeni denetleme ve sansürleme yollarının yanı sıra kamuoyunda manipülasyona yol açan propaganda araçlarının ortaya çıkmasına neden oldu: Astroturfer ve bot hesaplar.
Finanse edilen profesyonel hesaplar
Kelime kökeni yapay çim markası astroturf’ten gelen astroturfing, İngilizce’de tabandan gelen ve bizatihi halk oluşumları için kullanılan ‘grassroots’ kavramının bilakis, yapay olarak yaratılan, bir merkezden finanse ve denetim edilen ve kendisine kitlesel taban hareketi süsü veren kampanyalar için kullanılıyor. Twitter’da yer alan astroturfer ya da profesyonel hesaplar bu platformu kullandıkları için maddi gelir elde ediyor. Telegram, WhatsApp üzere platformlarda örgütlenen bu hesapların kullanıcılarına siyasi partiler, lobiciler, sivil toplum kuruluşları ya da şirketler tarafından aylık yahut kampanya başı ödeme yapılıyor. Bot hesaplar ise gerçek bir bireye ilişkin değil. Otomatik bildiriler oluşturan ve uydurma bir trafik yaratan bu hesaplar uzun vadeli komutlar verilen programlara dayanıyor.
DW Türkçe’ye konuşan NewsLabTurkey Yöneticisi Dr. Sarphan Uzunoğlu, bot hesapların toplumsal medyada çeşitli roller üstlendiklerini belirtiyor: “Birinci işi belli bir hashtagin toplumsal medyada öne çıkmasını sağlamak. İkinci işi Twitter’da çok bu ortalar tanınan olan anketlere oy vermek. Üçüncü işi bir kullanıcıyı görünürlükten düşürmek için onu spamlemek.”
“Amaçları siyasal bağlantı sürecini manipüle etmek”
Uzunoğlu, siyasal bağlantı için kullanılan astroturfer-profesyonel hesapların ise gerçek manasıyla demokratik bir süreç olan siyasal irtibat süreçlerini manipüle etmek için güdümlenmiş hesaplar olduğunu söz ediyor. Twitter üzere iletişimsel iletinin çok süratli bir formda manipüle edilebileceği mecralarda profesyonel hesapların bot networku ile birlikte çalıştığına işaret eden Uzunoğlu, “Astroturferlar, şöyle yaparlar. Muharrem İnce, Kemal Kılıçdaroğlu’ndan daha düzgün iletisini yayarlar, işte solcu olsam Muharrem İnce’ye oy veririm bildirisini yayarlar ve bunları gerçek fotoğraflarla, gerçek kullanıcı olarak yaparlar birçok vakit. Çoğunlukla Google’dan toplanan random scriptler ve yazılımlar üzerinden bir kimlik inşa edilen bot hesaplar ise bu ileti trafiğini artırırlar” diyor.
“Yeni bir bot networku giriş yaptı”
Yakın vakitte toplumsal medyaya bu türlü bir bot akışı olduğunu lisana getiren Uzunoğlu, “YektaKopan5 diye de hesap geldi mesela. Şunun için geldi. Görünür olan, çok fazla aratılan kullanıcıların isimlerini baz yapan bir bot networku giriş yaptı” diye konuşuyor. Teknik olarak bu kullanıcıların catchpa ve gibisi sistemlerle yakalanıp kaba tabirle imha edilmesinin çok kolay olduğuna işaret ediyor.
Elon Musk’ın Twitter’ı satın alırken ‘burada çok fazla bot var, ben botlardan temizleyeceğim’ dediğini ve bu münasebetle bir sistem yarattığını söyleyen Uzunoğlu, “Ama Musk’ın Twitter’ı için önceliğin demokrasi değil para olduğu ortada. Şunu görüyoruz şu an Türkiye’nin siyasal bağlantıdaki ve siyasetteki en değerli imtihanı olabilecek bu seçimler öncesinde Twitter’a önemli bir bot ağı akışı var” diyerek ekliyor: “Bu akışın gerisinde kim var? Bu akışın gerisinde olan şahıslar nasıl bir ileti yayacaklar? Bunun tahlilini yapmak lazım. Etkin olarak şimdi çalışmaya başlamamışlar. Şimdilik birden fazla hesap yalnızca oluşturulmuş durumda. Fakat sonuç itibariyle bunların seçimler için oluşturulduğunu görmek için alim olmaya gerek yok.”
“Twitter şeffaflıktan uzaklaşacak”
Son periyotta bot hesap sayısındaki artışın dikkat alımlı olduğunu belirten bilişim hukuk uzmanı Prof. Dr. Yaman Akdeniz de Twitter’ın sistemi üzerinden şu anda bot hesaplar için araştırma yapabildiklerini lakin kuruluşun bu sistemi araştırmacılar için paralı hale getirmek üzere olduğunu vurguluyor.
DW Türkçe’ye konuşan Akdeniz, “Twitter bunun için çok yüksek fiyatlar açıkladı. Hasebiyle, bu tip araştırmaları yapmak da neredeyse imkansızlaşacak. Twitter şeffaflıktan uzaklaşacak” tabirlerini kullanıyor.
İletişim Başkanlığı’nın harcamaları 2,7 kat arttı
Sosyal medyada bot hesapların tesiri artarken son periyotta Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Başkanlığı’nın harcamalarındaki keskin artış da dikkat çekiyor.
Başkanlığın ocak ayında 44 milyon 331, şubatta ise 188 milyon 810 bin lira harcamada bulunduğu belirlendi. Birgün’den Mustafa Bildircin’in haberine nazaran Şubat 2022’de 50 milyon 415 bin lira harcayan başkanlığın harcamaları bu yılın şubat ayında yüzde 274 olarak kaydedildi. İki ayda toplam harcama 233,1 milyar TL’ye ulaştı. Bağlantı Başkanlığı’nın 2023 yılı için bütçesi ise 1,6 milyar lira.
Başkanlığın 2021 yılında, “Temsil ve Tanıtma” ismi altında 6,6 milyon lira, 2022 yılının birinci yarısında da 144,7 milyon TL’lik temsil ve tanıtım harcamasına imza attığı biliniyor. Kuruma 2023 yılı için ise 327 milyon TL’lik temsil ve tanıtma ödeneği öngörülüyor.
“Devlet kurumlarının yapması yasal olarak sorunlu”
Sarphan Uzunoğlu, devletin parasıyla yapılmadığı sürece siyasi partilerin astroturfing kampanyası yapmasında bir sakınca olmadığı, bunun faal bir siyasal bağlantı taktiği görüşünde. Kelam konusu kampanyayı ABD’de Demokratların da Cumhuriyetçilerin de yaptığını belirten Uzunoğlu, “Günün sonunda bu bir hata değil. Lakin Bağlantı Başkanlığı yahut gibisi bir kurum üzerinden külliyen siyasal iktidarın elde tutulması için bu biçim bir faaliyet yapılıyorsa, bu esasen hem etik olarak sorunlu hem de kanunî olarak sorunlu. Yani yetki aşılmış ve yetki berbata kullanmış oluyor” diyor.
Uzunoğlu’nun geçen yıl Hazal Sena Karaca ile birlikte Twitter Türkiye trendlerine giren, siyasi propaganda/destek maksatlı oluşturulmuş 10 hashtag ve ifadeyi toplumsal ağ tahlili (SNA) ve içerik tahlili metotlarıyla incelediği araştırmaya nazaran toplumsal medyada parti kümelenmelerinin yanı sıra parti içi fraksiyonlara nazaran kümelenmeler de bulunuyor. AKP içinde Metin Külünk, Süleyman Soylu ya da Berat Albayrak’a yakın olanlar halinde çeşitli kümelenmeler kelam konusu.
Bu hesapların kime çalıştığının görülebileceğini fakat kim tarafından açıldığını görmenin toplumsal medyada anonimsellik açısından etik olarak sorunlu olabileceğini lisana getiren Uzunoğlu, ekliyor: “Ama şayet bu devlet tarafından açtırılan bir hesapsa orada da başka bir sorun var. Onun da aslında hesabını vermesi gereken kişi hem hesap açtıran hem de hesabın açılmasına müsaade veren Twitter idaresi olur.”
“Olumlu tesir haberciliğe erişmeye bağlı”
“Sosyal mecraların seçmenin en son davranışına asli olumlu tesiri seçmenin demokrasinin gereği olan haberciliğe erişebilmesine bağlı” diyen Uzunoğlu “Seçim sonuçlarına ve demokrasiye dair bu olumlu tesir, toplumsal ağlardaki ağır yanlış bilgi akışıyla da değişik bir noktaya evriliyor. İktidarın da son yıllarda bu alana yenilikçi aktörlerle büyük bir yatırım yapıyor olması boşa değil. Burada onlar için değerli olan yüksek sesli ve yoğunluklu bir tartışma yaratıp değerli siyasal tartışmaları gölgede bırakmak olacaktır” sözlerini kullanıyor.
Nüfusun dörtte üçü toplumsal medya kullanıyor
Basın örgütlerine nazaran klasik medyanın neredeyse yüzde 90’ının iktidar tarafından denetim edildiği Türkiye’de toplumsal medya basın ve söz özgürlüğü açısından büyük değer taşıyor. Londra merkezli We Are Social tarafından yayınlanan “Dijital Türkiye 2023” raporuna nazaran Türkiye’de toplam nüfusun 73,1’i toplumsal medya kullanıyor ve günde ortalama 7 saat 24 dakikasını internette geçiriyor.
Peki toplumsal medyada çeşitli hesaplar üzerinden yürütülen astroturfing kampanyaları Türkiye’de seçmen tercihlerini etkileyebilir mi?
“4-5 puan etkilemesi seçim sonucunu değiştirir”
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden siyaset bilimci Prof. Dr. Emre Erdoğan, seçim sürecinde toplumsal medyadaki tartışmaların kritik bir kitleyi etkileyebileceğine dikkat çekiyor: “Özellikle bizim şu anda yapmakta olduğumuz bir seçim tipi ise yani ufacık bir fark seçimi alıp vermeye yola çıkacaksa burada çok fazla tesiri olabilir. Zira 4 ila 5 puan etkilemesi seçim sonucunu değiştirir.”
Sosyal medya tesirini 2016 Amerikan seçimleri sonrasında direkt tahlil etmeye başladıklarını söyleyen Erdoğan, burada bir dış müdahale olduğunu belirterek ABD merkezli bilgi tahlili şirketi Cambridge Analytica’nın, milyonlarca Facebook kullanıcısının özel datalarına ulaştığı ve bu bilgilerle ABD seçmeninin davranışlarını öngörüp tercihlerini etkileme hizmeti sunduğuna dair tezleri hatırlatıyor.
Yanlış haber yayma açısından toplumsal medyanın klâsik medya araçlarına nazaran altı kat daha süratli olduğunu vurgulayan Erdoğan “Ve tez o ki 2016 yılında yaşlı beyaz Amerikalıların seçime katılma oranının bu kadar fazla olmasında en kıymetli sebeplerden biri toplumsal medyada yürütülen his durumunu manipüle edecek kampanyalar” diyor.
“Türkiye dış müdahale riskine açık”
Sosyal medya kampanyalarıyla yapılacak rastgele bir dış müdahalenin ülke içerisindeki çatışmaları artırarak huzursuzluk da yaratabileceğine işaret eden Erdoğan, seçimlere dış müdahale tehdidinin varlığına dikkat çekiyor. Burada kullanılacak en değerli araçlardan birinin toplumsal medya olacağını söz eden Erdoğan, “Türkiye’de seçim gününde dış kaynaklı bir toplumsal medya kampanyasıyla seçim sonuçların meşruiyetine gölge düşürülmesi ve bunun çatışmaya dönüştürülme mümkünlüğü var. Ve biz tabi buna karşı rastgele bir önlem almış değiliz” diyor.
Bu çeşit dış müdahalelerle kurumsal seviyede gayret edildiğini, NATO’nun bununla ilgili Litvanya’da bir merkezi olduğunu, Avrupa Birliği’nin de bunu bir güvenlik sorunu olarak edindiğini anlatan Erdoğan, Türkiye’de ise bu işle gayretin geçen kasım ayında çıkan dezenformasyon yasası çerçevesinde çok gevşek bir biçimde yapıldığını söylüyor. Erdoğan, “İletişim Başkanlığı dezenformasyonla çabayı öncelikleri ortasında almış durumda. Lakin şu ana kadar gördüğümüz yalnızca Türkiye içerisinde muhaliflerin yaydıkları haberlerle ilgileniyor. Dış müdahaleye yönelik rastgele bir hal alınmış durumda değil. Biz o açıdan da çok muhafazasız durumdayız” tabirlerini kullanıyor.
Kutuplaşmayı artıran paylaşımlar etkili
Çok fazla yanlış haberin yaygınlaşmasının da kutuplaşmayı artırarak seçim sonuçlarını etkileyebileceğini lisana getiren Erdoğan, ekliyor: “Çok kutuplaşmış bir ülkede gündelik tartışmaları daha da kutuplaştıran yanlış haberler, mesela orman yangınlarıyla ilgili yanlış haberler, toplumsal kutuplaşmaları pekiştirilebilir. Bu da seçim sonucunu tesirler. Yani bunu kabul etmek gerekiyor.”
Asıl risk sıradan insanların paylaşması
Emre Erdoğan, toplumsal medyanın manipülatif gayeyle birçok ülkede kullanıldığını, Türkiye’nin de bulunduğu Ortadoğu bölgesinde iktidarlara yakın çok sayıda astroturfer hesap ve bu hesapların paylaşımlarını yayan bot hesapların olduğunun uzun müddettir tartışıldığını söylüyor. Erdoğan, “Bu müdahale stratejisi zati şunu yapmaya çalışır. Haber çıkar, botlarla çoğalır, ondan sonra organik büyümeye masraf. Temel risk organik büyüme. Elimizdeki en büyük sorun sıradan insanın bir de çok yeterli bir şey yaptığını düşünerek bu çeşit yanlış bilgileri ve haberleri paylaşmaları” diyor.
Türkiye’de eleştirel okuryazarlık ya da medya okuryazarlığı yaygınlaşmadığı için genel olarak bir filtreleme sorunu olduğunu söz eden Erdoğan, bir haberin içerisinde duygusal bir boyut varsa yaygınlaşmasının çok daha süratli olduğuna işaret ediyor. Erdoğan, “Toplum olarak yaşadığımız şeylerden ötürü öfkeli ve gergin bir durumdayız. Seçimlere girerken bu çok daha fazla olacak. Öfkeli beşerler o manipülatif haberi daha fazla yayıyorlar. Bu türlü bir duygusal kırılganlık içerisinde olduğumuz için tehdit kat ve kat fazla” sözlerini kullanıyor.
Twitter 7 bin 340 hesabı kapatmıştı
Sosyal medya platformu Twitter, Haziran 2020’de Türkiye’den 7 bin 340 hesabı “devlet kontaklı bilgi yayma operasyonlarına” karıştığı gerekçesiyle kapattığını duyurmuştu.
Twitter’dan yapılan açıklamada, “Platformumuzun teknik altyapısı ve hesap davranışlarından yola çıkan tahlilimiz, bu geçersiz ve ele geçirilmiş hesapların AKP lehine siyasi bir anlatım yaratmaya çalıştığını ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’a güçlü bir dayanak verdiğini gösterdi. Teknik işaretler, partinin gençlik kollarıyla kontaklı ve merkezi bir ağın ele geçirilmiş birçok hesapla alakalı olduğunu gösteriyor” denmişti.
Avustralya Stratejik Siyaset Enstitüsü (ASPI) ve ABD’deki Stanford Üniversitesi’ne bağlı İnternet Gözlemevi (SIO) tarafından Twitter için yapılan tahlilde, hacklenen çok sayıda hesabın AKP’yi öven tweetler attığı ya da CHP ve HDP üzere muhalefet partilerini amaç aldığı tespit edilmiş, kapatılan hesapların AKP’nin 2017 referandumu kampanyasını desteklemek yahut Türkiye’nin Suriye ve Libya’daki askeri operasyonlarına kamuoyu dayanağı oluşturmak için kullanıldığına işaret edilmişti.
