Uğur Gürses*
“Duvara çarpmış” bir iktisadın cari fazla vermesi bir sonuçtur. Geçmişte de ne vakit iktisat krize girmiştir; ödemeler istikrarında cari açık süratle daralır, hatta cari fazlaya geçilir. Artık bunu yaşıyoruz. İthalat süratle daralıyor. Turizm gelirlerinin de aktığı “sezon zirvesi” periyotta döviz talebinin görece sakin olduğu bir süreç var.
Bu devirde Merkez Bankası’nın 4.25 puanlık yüklü bir faiz indirimine gitmesi, ilaveten de Eylül’de bir o kadarının da yolda olduğunun sinyalini vermesi, üstüne üstlük Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bu faiz indiriminin akabinde faizlerin düşürülmeye devam edeceğini vurgulayan aşağıdaki kelamları söylemesi de bu sinyali güçlendirdi.
Bu kelamlar yalnızca indirim değil, bu indirim sonrasında “bakın bir şey olmadı” vurgusu da taşıyor.
Önce tahvil piyasasının nasıl çalıştığını hatırlatalım.
Tahvil fiyatı, tahvilin vadesine kadar geçecek müddette ödeyeceği kupon (faiz) ödemelerinin bugünkü bedelidir. Tahvillerin kuponu birinci çıkış tarihinde sabit olur, fakat piyasa faizi değiştikçe kupon sabit olduğu için tahvilin fiyatı değişir. Örneğin, 5 yıllık bir tahvilin altı ayda bir ödenen yıllık yüzde 10’luk bir kuponu varken, 5 yıllık tahvil faizleri vakit içinde yüzde 7.5’e gerilerse tahvilin fiyatı yükselir. Zira tahvilin kuponu yüzde 10 öderken piyasa getirisi yüzde 7.5’e gerilemişse tahvil kıymet kazanır. Yani fiyatı artar.
Örneğin iktidar etraflarında çok sıkça dillendirilen “faiz lobisi” öcüsü var malum; faiz lobisinin faizler fikir kazandığını bildikleri halde halk yanıltılıyor.
Tahvil örneğinden yürüyelim; ABD’de son 3-5 aydır ne oluyor? Fed’in tekrar faiz indirim yapacağı beklentisi ile yatırımcılar tahvile atak ettiler.
Kasım 2018’de yüzde 3.2’ye yakın olan 10 yıllık ABD tahvil getirisi bugünlerde yüzde 2.05’e indi. Yani 1 puandan fazla geriledi. Pekala ne oldu? Tahvil faizleri düştü, tahvil fiyatları yükseldi. Zıddı olsaydı ki bundan sonra mümkün olan bu; tahvil faizleri yükseldiğinde tahvil fiyatları düşecek, yatırımcılar ziyan edecekler.
Şimdi Türkiye’ye geri dönelim;
Merkez Bankası 25 Temmuz günü siyaset faizini yüzde 24’ten 4.25 puan keserek yüzde 19.75’e indirdi. Fazlası; 12 Eylül’deki toplantısı için de yeniden indirim sinyalini verdi.
Piyasa oyuncuları da şunu gördüler; döviz talebi yok, global konjonktür de gevşetici bir etraf şartları var, Fed de 31 Temmuz’da faiz indirir beklentisi var, muhtemelen ECB de o yola girecek, Merkez Bankası da Eylül’de 2-3 puan da daha aşağı çekecekse yani yüzde 16-17’ye getirecekse tahvil faizleri daha da aşağı gelir denip bir dalga daha tahvil alımı tarafında piyasaya giriş oldu.
Bloomberg’in faiz indirimi sonrasında kurların neden gerilediğine dair haberinde şu satırlar açıklayıcı:
3 Temmuz günü yüzde 20 düzeyinde olan 2 yıllık tahvil faizleri, 6 Temmuz’da Merkez Bankası liderinin misyondan alınması sonrasında yüzde 18.5 düzeyine geriledi. Faiz kararının belirleneceği 22 Temmuz haftasına ise yüzde 17.3 düzeyine gerilemiş olarak girildi. Faiz indirimi ile 16.9’larda süreç görürken, kararın açıklanmasıyla yüzde 16.3’e kadar düştü.
Faiz indirimi ile varlık fiyatlarında “bağımlı davranışı” ilgisi vardır. Faiz indirimi geldikçe, “kokusu” bile kâfi; varlık fiyatları yükselme eğilimini korur.
“İlaç” birinci başta bir “rahatlama” sağlar, fakat sonra krize sokar, bünyeye hasar verir.
İşte bu yüzden, “faiz de düştü, kur da düştü” illüzyonu “narkotik rahatlamasıyla” şaşkın bir sevinç yaratır.
Buna âlâ bir örnek; yılbaşında itibaren birinci üç ayda yerleşik birey ve şirketlerin döviz hesaplarının süratle yükselmesidir. Ankara’da ocak başından itibaren bakan yardımcısı ve danışmanlar eliyle yürütülmeye başlanan “faiz bastırma” operasyonları ile bankalara mevduatta ve kredilerde uygulayacakları epeyce düşük bir “azami faiz seviyesi” bildiri ediliyordu. Mevduata yüzde 20.5 brüt (yüzde 17.4 net) getiri oranı “azami mevduat faizi” olarak teklif edilince tasarrufçular dövize yöneldiler. Merkez Bankası yüzde 24’te tutarken, yapay biçimde yüzde 20.5’e bastırma operasyonu döviz talebini patlatmıştı.
Kabaca 25 milyar dolar artış oldu. Görünüşte “Faizi bastırıyoruz fakat kur artmıyor” durumu vardı; “kur artmıyor” görünüyordu ancak TL’den dövize kayan talep kamu bankaları eliyle satılan dövizlerle karşılandı. Kamu bankaları da Merkez Bankası’nın “arka kapısından” teslim aldı bu dövizleri. Merkez Bankası da hiç azalış yokmuş üzere rezerv sayısı açıklamaya devam ediyordu.
Sonra ne mi oldu? Mart sonunda bankanın rezervleri ve döviz durumundaki azalış fark edilince kur zıpladı; 6.25’e kadar tırmandı. Tekrar kamu bankaları ile döviz satışı ile kur geriledi. Rezervlerin ne kadar eridiğini hala bilmiyoruz.
Tüm bunların özeti şu; TL’nın kalkanlarını aşağı çektiğinizde kısa vadede “hiç bir şey olmadı” dediğiniz kıymeti orta ve uzun vadede kırılganlığa açık hale gelir. Bir siyasi kriz olur, bir iç politik gerginlik yaşanır, paranız çok kısa müddette süratle bedel kaybeder.
Bugün “hiç bir şey olmaz”, yarın en süratli paha kaybeden para listesinde birinci sırada bulursunuz paranızı. Son 5 yıllık tarihçede bunun çokça yaşanmış örneği var. Bugün ödünç alınan yarın ödeniyor.
*
