Depremzedelerin maddi kayıplarını hafifletecek kanun değişikliği için “Bu, 27. Devir Milletvekillerine düşen son bir görevdir” davetini yapan Dr. Artuk Ardıçoğlu, “Milyonların beklemeye takati yok” dedi.
Ardıçoğlu, Kanun’da ayrımcılığa yol açan, eşitlik unsuruna alışılmamış, hakkaniyet ile bağdaşmayan ve afetin yol açtığı mağduriyeti gidermeye yetmeyen unsurlar bulunduğunu, hemen yapılacak değişikliklerle felaketin yol açtığı maddi kayıpların bir nebze de olsa hafifletilebileceğini kaydetti.
“Yaşanan bu dehşetli felaket, maruz kalanların ferdi seçimlerinin sonucu olmadığı üzere, yalnız bırakıldıklarında aşabilecekleri bir karabasan da değil” diyerek dikkatlerini 14 Mayıs seçimlerine çevirmiş olan siyasetçilere davette bulunan Ardıçoğlu, “Milletin meclisi, milletin yaşadığı bu büyük felakete sahiden de deva üretmek istiyorsa, 7269 sayılı Kanun’da gerekli olan kısmi değişiklikler acilen mecliste oylanarak kabul edilmelidir” dedi.
“Ülkece tekrar dizlerimizin üzerine çökmemek ismine yeni düzenlemeler yapmaya ve mevcutlarla birlikte uygulanmasını sağlamaya mecburuz” görüşünü aktaran yönetim hukukçusu, politikler üzerinde kamuoyu baskısı oluşturulmasında ve kanunların uygulanmasının denetlenmesinde, vatandaşlara da büyük vazifeler düştüğünü kelamlarına ekledi.
Dr. Artuk Ardıçoğlu’na yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
DW Türkçe: Milletvekillerine, “Vatandaş Çağrısı” başlığını taşıyan bir yazıyla, 7269 sayılı Kanun’da değişiklikler öngören kanun teklifi önerisi gönderdiniz. Ağır mağduriyet yaşayan milyonlar için bu Kanun’da güncelleme ve iyileştirmenin “ivedilikle” yapılması gerektiğine vurgu yaparak, “Bu, 27. Periyot milletvekillerine düşen son bir görevdir” tabirlerine yer verdiniz. Bu değişikliklerin yapılması neden aciliyet taşıyor?
Dr. Artuk Ardıçoğlu: Öncelikle şunu belirtmek lazım, sayıları ve yıkıcılıkları gittikçe artan afetler ve Türkiye’nin sarsıntı gerçeği, bütüncül düzenlemeler ve tahliller getiren yeni bir Afet Kanunu’nu kaçınılmaz kılmakta. Lakin bu kapsamlı çalışmanın sonuçlarını beklemeye takati olmayan mevcut mağdurlar var. Mevcut Kanun’da, gecikmeksizin yapılabilecek güncelleme ve güzelleştirmelerle, en azından felaketin yol açtığı maddi kayıpları bir nebze de olsa hafifletecek tahliller üretilebilir. Milyonlarca insan, sevdiklerinin yanı sıra geleceklerini kısmen onarmalarını sağlayacak konutlarını, işyerlerini, hayat alanlarını, geçim kaynaklarını kaybetmiş durumda.Yaşanan bu fecî felaket, maruz kalanların ferdî seçimlerinin sonucu olmadığı üzere, yalnız bırakıldıklarında aşabilecekleri bir karabasan da değil.
İdare hukukçusu Dr. Artuk Ardıçoğlu
Peki milletvekilleri ne yapmalı?
Şayet milletin meclisi, milletin yaşadığı bu büyük felakete hakikaten de deva üretmek istiyorsa, 7269 sayılı Kanun’da gerekli olan kısmi değişiklikler acilen mecliste oylanarak kabul edilmeli. 14 Mayıs’taki genel seçimleri ve 28. Devir Meclisi’nin faaliyete geçmesi için izlenmesi zarurî prosedürlerin tamamlanmasını beklemek, bu gereksinimin aylar sonrasına bırakılması demektir. Halk olarak nasıl kenetlendiysek, siyasi parti mensubiyetinin ötesinde, olabildiğince milletvekilinin imzası ile verilecek kanun teklifi ve sonrasında kabulü, yaşanan büyük acının ortaklaşa üstlenildiğinin ve paylaşıldığının da bir göstergesi olur. Ayrıca acıları aşmada sergilenecek bu ortak tavır, seçim sürecindeki ülkemizde, siyasetin çatışmacı üslup ve pratiğinden uzaklaşılması için de fırsat sunabilir. 27. Devir milletvekillerine düşen son bir misyon de bu olmalıdır.
Seçimler dolayısıyla TBMM’nin kapanmasına çok az bir müddet kaldı. Siyasette dikkatler seçimlere çevirmiş durumda. 27. Periyot milletvekillerini bu türlü bir inisiyatif almaları gerçekçi bir beklenti mi?
Gerçekliğini ve meclis iradesine yansımasını, bizlerin gayreti belirleyecek. Mağduriyetlerin kısmen giderilmesi için hazırlanan, evvel süreksiz husus 26 ile hudutlu olarak, ardından sayın milletvekillerinin e-posta adreslerine gönderilen daha detaylı tekliflerin tam metninin medyada yer almasından sonra, bu gereksinimle ilgilenen ve kanun değişikliği teklifi hazırlığında olan bedelli milletvekilleri oldu. Meclise sunulacak bu teklifin kanunlaşması için olağan öbür milletvekillerimizin de kabul oyuna muhtaçlık var. Halk olarak felaket karşısında siyasi görüşlerimizden bağımsız olarak nasıl omuz omuza verdiysek, milletvekillerimizden haklı beklentimiz de birebiri olmalı. Bu bakımdan geniş kesitlerin bu talebi sahiplenmesi ve bilhassa medyanın demokratik fonksiyonu gereği ısrarlı takipçisi olması çok kıymetli. Bugünün yapılabileceklerini yarına ertelemeden; yarınınkileri de hiç ötelemeden yapmalıyız. Çünkü ya yapacağız ya da gelecekte çok ağlayacağız.
Önerdiğiniz kanun değişiklerine neden gereksinim var?
7269 sayılı Kanun, zelzele, yangın, su baskını, heyelan üzere natürel afetlerde, yapıları ve kamu tesisleri genel hayata tesirli olacak derecede ziyan gören yahut görmesi mümkün olan yerlerde alınacak önlemler ve yapılacak yardımlara ilişkindir. Ancak Kanun 1959 tarihli ve altmış yılı aşkın bu süreçte, insan hakları alanında zihniyet değişimi ve haklar kataloğunda genişleme, toplumsal devlet unsurunun Cumhuriyetin temel bir niteliği olarak 1961 ve 1982 Anayasalarında yer alması, devletin müspet yükümlülüklerinin ülkemizin de taraf olduğu memleketler arası mutabakatlara ve yargı kararlarına yansıması üzere bir dizi gelişme yaşandı. Bu bakımdan Kanun günümüz gereksinimlerine, ekonomik kaidelerine ve hukukî kabullerine uygun olma vasfını artık kaybetmiştir. Örneğin Kanun’un 29’uncu hususunda ‘hak sahipliği’ yalnızca yıkılan yahut ağır hasar tespiti yapılan binalarda oturan ‘ailelere’ tanınmış. Değişiklik teklifinde, başka tekliflerin yanı sıra ‘aile’ ibaresinin ‘malikler’ biçiminde değiştirilmesi, ‘işyerlerinin’ ve ‘orta hasar’lı yapıların bütünüyle Kanun kapsamına alınması var.
Kanun değişikliği zarurî mu?
Bu felaketi yaşamış ve tesirlerini yaşamaya devam eden yüzbinlerce kişi için, evet mecburî. Orta hasarlı binalar Kanun’un mevcut kararlarına nazaran, yıkık ve ağır hasarlı binalardan ayrık tutulmuş durumda. Güçlendirme kredisinden yararlanabilirler. Lakin bu çeşit binaların da yıkılacağı ve konut yahut kredi imkânı verileceği açıklandı ki hakikat olan da bu. Fakat uygulamalarınız mevzuattan kaynaklanmalı. Bunun için de ya uygulama mevzuata aktarılmalı ya da mevzuat doğrultusunda uygulama yapılmalı. Bireyler, kamu vazifelilerinin takdir ve tensiplerine nazaran yaşayan değil, yasal haklarını kullanan vatandaşlar olmalı. Bu hakların kullanılması, hayata transferi için verilmiş yetkilerin kamu görevlilerince gereği üzere ifa edilmemesi halinde ise yönetimin mali sorumluluğu ve kamu vazifelileri bakımından da tesir ve seviyesine nazaran idari, tüzel ve cezai sorumluluğu doğmalı.
Benzer durum işyerleri için de geçerli. Mevcut halde dükkan ve fırın üzere esnaf işletmeleri için muhakkak imkanlar tanınmış. Fakat bölgenin tekrar ve bir an evvel ayakları üzerinde durması, ekonomik faaliyetlerin fiziki yerlerinin inşasına ve işler kılınmasına bağlı olduğundan, işyeri ibaresine kanun metninde yer verilmek suretiyle hukuken talep edilebilir bir hak olması sağlanmalıdır.
29’uncu husustaki “aileler” yerine “malikler” ibaresine yer verilmesi gerektiğine dikkat çekiyorsunuz. Bu neden kıymetli?
Mevcut Kanun uyarınca yalnızca “aileler” hak sahipliğinden yararlanabiliyor. Bu sonluluk ise vakit içinde değişen toplumsal yapı ve anayasal düzenlemelerle uyumluluğunu kaybetmiştir. Çünkü aile kavramı, hukukî bir söz olarak resmi “evlilik birliğinin” kurulması ve devamını temel alır. Yalnız yaşanmaktaysa, resmi evlilik birliği kurulmadan birlikte yaşanmaktaysa yahut mevt, boşanma üzere sebeplerle evlilik sona ermişse hukuken aile de yok demektir. Bu durumda olan şahıslar hak sahibi olarak nitelendirilemeyecek ve buna bağlı olarak Kanunla tanınan konut yahut inşaat kredisi üzere yardımlardan yararlanamayacaktır. Bu ayrımcılık yaratan durum, 1982 Anayasası m. 10’da yer alan eşitlik prensibine ters, afetin yol açtığı mağduriyetlerin giderilmesi maksadını gerçekleştirmeye elverişli olmayan bir sınırlamadır. Anılan Kanunun gayesi ailenin korunması değil, afet mağdurlarının korunmasıdır.
6 Şubat sarsıntılarından etkilenen bölgelerde DASK olarak bilinen mecburî zelzele sigorta poliçesi oranının yarının da altında olduğuna dikkat çekerek, “sigorta yaptırmayanların sigorta tazminatı alamama ceremesini kâfi görmeyerek, yıkımların tüm mali yükünün bu kişiler üzerinde bırakılmasının hakkaniyetli bir tahlil olmadığına” vurgu yapıyorsunuz. Önerdiğiniz tahlil ne?
DASK yaptırmamış olmanız, sigorta tazminatı alamamanız dışında ayrıca bir sonuç doğurmamalıdır. Hele ki bu sistem tam olarak yaygınlaşmadan, risk azaltıcı bir usul olarak işlerlik kazanmadan bireyleri ikili cezalandırmamalısınız. Afetin perişan ettiği haneleri kamusal imkanlardan yararlandırmamak adaletli olmaz. Devletin olumlu yükümlülükleri, tek bir cümle ile yok sayılamayacağı üzere toplumsal dayanışmayla da bu bağdaşmayacaktır. Kaldı ki Kanun’a altı yıl evvel eklenen ve sonrasında dört defa yeni afetler ve sayısız yerleşim yeri ek edilen süreksiz unsur 26 ile hak sahipliği önündeki zarurî sarsıntı sigortası manisi daha evvel tekraren aşılmıştır. Bu eşsiz felakette de kanun koyucu tıpkı mülahazalarla benzeri bir karar kabul etmelidir. Aksi, hakkaniyete de eşitlik unsuruna de alışılmamış olacaktır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın bir yıl içinde zelzele bölgesinin tekrar inşa edileceği tarafındaki açıklamasını, rekabete ve şeffaflığa imkan tanımayan ihale süreçleri, ve tekrar tartışmalı temel atma merasimleri izledi… Siz ise 7269 sayılı Kanun’a ek 14’üncü unsur teklifinizin münasebetinde, bölgede yapılacak imar uygulamaları ve yapım işlerinde şeffaflığın değerinin altını çiziyorsunuz. Şeffaflık neden kıymetli?
Şeffaflık, açıklık bilgiye erişim demek. Anayasal bir hakkımız olan bilgi edinme hakkımızın olmazsa olmazı. Bölgede yine yapılacak imar uygulamaları ve üretim işlerinde, kamunun bilgi sahibi olması ve şeffaflığın sağlanması için tüm ihale süreçleri ile dokümanları ve akdedilecek idari mukavelelerin ve özel hukuk kontratları ile eklerinin yönetimin internet sayfasında kamunun açık erişimine sunulması gerekmekte. Yönetimin mali kaynaklarının verimli ve aktif kullanımı, bilhassa bu faaliyet ve hizmetlerden direkt yahut dolaylı olarak yararlanacakların bilgi edinmesi ve gerektiğinde iştirakleri ile sağlanabilir. Bilhassa muhatapların ve uzmanların karar süreçlerine iştiraki en uygun tahlillerin geliştirilmesi için elzemdir. Şeffaflık sizin de belirttiğiniz tartışmaları sonlandırmak, idari faaliyetlere itimadı tesis etmek ve en uygun tahlilleri geliştirmek için kural. İdari makamlar perdelerini açmadığı sürece maalesef bu tartışma girdabından kurtulup; işin kendisini, hukuksal, bilimsel ve teknik boyutlarını konuşamayacağız, değerlendiremeyeceğiz.
Milletvekillerine gönderdiğiniz yazıda, “Bu yıl yüzüncü yılını kutlayan Cumhuriyetimiz, onlarca afet sonucu yüzbinlerce vatandaşının vefatına, sakat kalmasına mahzur olamamış, yitenlerin acısıyla yaşamaya mahkûm olanlara tesirli devalar sunamamıştır” değerlendirmesine yer vererek, afet risklerinin önlenmesi ve afete müdahale ile ilgili olarak daha kapsamlı yeni yasal düzenlemelere gidilmek zorunda olunduğuna da dikkat çekiyorsunuz. Nedir bu düzenlemeler?
Cumhuriyet rejimimizin vazgeçilmez, değiştirilemez; insan haklarına saygılı, demokratik, toplumsal, hukuk devleti niteliklerinin birleştiği ve bu prensiplerin eseri, önceliği risk azaltmaya, afetlerin önlenmesine veren kanunlar gerekli. Tabiata verdiğimiz tahribata da bağlı olarak sayıları, çeşitleri ve yıkıcılıkları giderek artan tabiat olayları meydana geliyor. Kaçınılmaz her tabiat olayının kaçınılabilir bir afet yaratmaması için devletin, toplumun ve bireylerin yapabileceklerinin sistemli ve bütünsel olarak düzenlendiği, mevzuatta dağınık haldeki kararların bir ortaya getirildiği yeni bir afet idaresi kanununa acilen muhtaçlık var. Risklerin azaltılmasına odaklanmış; öncesi, sırası ve sonrasında yapılacakların misyon ve yetki karmaşasına müsaade vermeyecek biçimde açıkça düzenlendiği bir yasa gerekli.
Afet sorumluluk hukukunun temeli olacak bir yasaya değinmişsiniz, bundan kastınız nedir?
Her büyük afet sonrası can kayıplarına, yaralanmalara, maddi ve manevi yıkımlara yol açanların tüzel, idari, mali ve cezai sorumlulukları en değerli gündem hususları ortasında yer alıyor. Lakin bir müddet sonra bu cana mal olmuş, canlar yakmakta olan husus gündemden düşüyor. Halbuki bu hususun genel olarak ceza hukuku, özel hukuk ve yönetim hukuku boyutu, bir de bu sayılanların kendi içinde bir dizi alt ayrımı ve tartışması var. Bu nedenle uzmanların yer aldığı komitelerde tartışılmış, daha bir bellilik kazanmış afet sorumluluk hukukunun temeli olacak bir yasa da mevzuata kazandırılmalıdır. Mali ve cezai sorumluluğun özel kararlarla düzenlendiği; yargısal sürecin, yargı kolları ortasında takılı kalmadan, zamanaşımına mahal vermeden ve makul müddette sonuçlanacak formda yordam kurallarına bağlandığı bir yasa gerekli.
6 Şubat sarsıntılarından sonra kaldırılmış olan afet fonunun tekrar ihdas edildiğine işaret etmekle birlikte bunu düzenleyen kanunda eksiklikler olduğuna vurgu yapıyorsunuz. Pekala, bir kere daha zelzele vergisi olarak adlandırılan “özel iletişim vergileri” konusunda yaşananların tekerrür etmemesi için ne yapılmalı?
Bu çapta gerçekleşmiş bir felaket ve tüm ülke diken üstünde beklediğimiz afet muazzam kamu kaynaklarının bu alana özgülenmesini gerektiriyor. Hem mevcut afet için yapılanlar ve yapılacaklar hem de gelecekteki riskleri azaltmak için kentsel dönüşüm projeleri dahil yapılması mecburî olanlar, vergi gelirleriyle birlikte milletlerarası finansman da dahil farklı finansman araçlarının bir ortaya getirilmesini de zarurî kılıyor. 7441 sayılı Kanun ile, daha evvel kaldırılmış olan Afet Fonu, Afet Tekrar İmar Fonu ismiyle tekrar kuruldu. Lakin bu Fon, haklı olarak yalnızca mevcut felaketin tesirlerinin kısa müddet içinde giderimini hedeflemiş. Risk azaltıcı değil, afet sonrası tamirata odaklanılmış. Tıpkı çıkarılması gereken Afet Kanunu’nda olduğu üzere geniş iştirakli ve müzakereye açık bir yolla ve bütüncül bir yaklaşımla kamu maliyesi ve anayasa hukuku prensipleri ile uyumlu bir Afet Fonu Kanunu’na da gereksinim var. Özel irtibat vergisi örneğinde olduğu üzere, afet gerekçesiyle toplanan kamu gelirlerinin başka kamu hizmetlerine aktarılmadığı bir Afet Fonu kurgulanmalı. Gelirleri, hesabı, harcanması, şeffaflığı gerek Sayıştay gerekse de toplumsal kontrolünün özel yordamlarına bağlanmalı. 800 yıl öncesinden, Magna Carta’dan beri kamu gelirlerinin toplanmasında ve harcanmasında halkın kelam sahibi olması, demokrasinin anayasal asıllarından biri olmuş.
Sizin de yazınızda dikkat çektiğiniz üzere aslında 6 Şubat sarsıntıları hususun uzmanları için beklenmedik bir doğa olayı değildi. Ayrıca devletin her kademesinde, sarsıntının bir afete dönüşmemesi için nelerin yapılması gerektiği ile ilgili birçok risk azaltma planları, strateji evrakları, raporlar mevcuttu. Ancak zelzelenin bir afete dönüşmesi önlenemedi…
Evet, söylenmemiş kelam, yazılmamış bilgi yoktu. Bu büyük felaketi yaşamamıza sebep olacak sayıda kamu vazifelisi ve birey, o yahut bu saikle, menfaatine olmayan bilgiyi, mevzuat kararlarını eğdi, büktü, görmezden geldi. Lakin gelecekte ülkemizi kaçınılmaz surette bekleyen zelzelelerde de afet sözcüğünü kullanmamak, ülkece tekrar dizlerimizin üzerine çökmemek ismine yeni düzenlemeler yapmaya ve mevcutlarla birlikte uygulanmasını sağlamaya mecburuz. İnsan hayatının korunmasının en üst paha olduğunun kabulüyle; kâfi artık demek için, yarın da tıpkı acıları, kayıpları yaşamamak için, bir avuç sorumlu bulup avunmamak için buna mecburuz.