Pelin Ünker
İstanbul’da tahlil bekleyen en temel sıkıntılardan biri deprem güvenliği olmayan riskli yapılar. Marmara Denizi’nde 7,2 ila 7,5 büyüklüğünde bir zelzele beklenirken resmi açıklamalara nazaran kentteki riskli konut sayısı 1,5 milyonu buluyor.
Hükümet ise riskli yapı problemine tahlil getirme argümanıyla İstanbul’un iki yakasında 500’er bin konutluk uydu kentler kurmayı planladığını açıkladı.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum İstanbul’da 1 milyon 500 bin konutun kentsel dönüşüm kapsamında tekrar inşa edileceğini belirterek, “500 binini Anadolu yakasındaki rezerv alanda, 500 binini Avrupa yakasındaki rezerv alanda, İstanbul’a ek nüfus getirmeden, 500 binini de olduğu yerde yapacağız” dedi.
Kurum’un 10 Nisan’da katıldığı bir televizyon yayınında yaptığı açıklamaya nazaran, projeyle ilgili birinci temel 22 Nisan’da atılacak. Sultangazi ile Başakşehir ortasındaki askeri alanda 10 bin konutun üretimine başlanacak. Anadolu yakasındaki uydu kent adresleri ise Tuzla, Pendik, Maltepe olacak.
Buğra Gökçe: Bu çaplı bir arazi yok
İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve meslek odalarına nazaran kelamı edilen uydu kentler, İstanbul’da nüfusu ve betonlaşmayı artırma riskinin yanı sıra deprem güvenilirliği olmayan yapı sıkıntısını çözmekten de uzak.
DW Türkçe‘ye konuşan İBB Genel Sekreter Yardımcısı Dr. Buğra Gökçe, Bakanlığın hususla ilgili İBB’nin ilgili ünitelerinden görüş almadığını, projeyle ilgili planların kendileriyle paylaşılmadığını tabir ediyor. “Açıkçası bu türlü bir planın da olduğunu düşünmüyoruz” diyen Gökçe, “Sayın Bakan 1 milyon konutun yeni alanlarda yapılacağını tabir ediyor. Bu yaklaşık 4 milyon insanı iki adet yeni kente taşımak demek. Batıda 2 milyon, doğuda 2 milyon insanın yaşayacağı bu çaplı bir arazinin İstanbul’da olmadığını Sayın Bakan da çok uygun biliyor” diye devam ediyor.
Bakan Kurum’un açıklamalarını popülist olarak kıymetlendiren Gökçe’ye nazaran İstanbul, yayıldığı ve yapılaştığı alanlar itibariyle esasen bütün doğal eşiklerini aşmış durumda:
“Yani tüm İstanbul’u batıdan doğuya, güneyden kuzeye imara açsanız İstanbul’a ek 1 milyon konutu şu anda yapabilecek bir planlı alan üretmek esasen mümkün değil. İstanbul’un haritasına bakan ilköğretim çağındaki çocuklarımız bile bunun olamayacağını anlar. Ormanları mı yok edeceğiz? Su havzalarını mı yok edeceğiz? İstanbul’u yok ederek İstanbul’da hangi sorunu çözebiliriz?”
Pelin Pınar Giritlioğlu: İstanbul’a yeni yükler bindirir
DW Türkçe’ye konuşan Kent Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Pelin Pınar Giritlioğlu ise Bakan Kurum’un bahsettiği plandan kent plancıları olarak bilgilerinin olmadığını belirterek “Ortada bir plan yok. Ortada bir plan olmadığı üzere mevcut yürürlükteki üst ölçekli planlarda da öngörülmeyen çok büyük ölçekli sıkıntılardan bahsediyor. Münasebetiyle bunların bir planlama sürecine oturtulmadan hayata geçirilmesi mümkün değil” diyor.
Bu ölçekte bir yapılaşmanın İstanbul’un nüfusunun üzerine yeni yükler bindireceğini vurgulayan Giritlioğlu, İstanbul’un temel sorunu olan mevcut riskli yapılarla, riskli alanlarla ilgili ortada bir plan olmadığına dikkat çekiyor.
“Bizim problemimiz şu anda bunlar değil, depremi bekleyen ve öteki hiçbir şey yapamayan insanları bu çıkmazdan kurtarmak olmalı” diyen Giritlioğlu’na nazaran bunun için de mevcut konut dokusunun üzerine ağırlaşmak gerekiyor. Giritlioğlu, “Bunların nasıl dönüşeceğine yönelik model geliştirmekte yarar var. Bugün İstanbul’da birçok bölgenin başka özel meseleleri var. Bu özel meselelere yönelik modelleri tartışmadan, yeni yapılan konutları konuşmanın manası yok” diye konuşuyor.
“Onlarca donatı alanı gerek”
Buğra Gökçe de İstanbul’un dörtte bir nüfusunu yeni alanlara taşımanın konut dışında okul, hastane, ulaşım sınırları, altyapı tesisleri, parklar üzere onlarca donatı alanı da gerektirdiğine dikkat çekiyor. Bu alanlardan feragat ederek çok ağır ve yüksek yapılaşmalarla yeni yerleşimler inşa edilemeyeceğini vurgulayan Gökçe, Esenyurt örneğini veriyor: “İstanbul’umuzda Esenyurt ilçesini artık sahip olduğu bu özellikteki problemli konut alanlarıyla tanımayan, bilmeyen yok. Sayın Bakan’ı İstanbul’da Esenyurt’taki son 10 yıldaki uygulamaları örnek alarak hareket edeceğini düşünemeyiz. İstanbul’da makûs örnekler emsal olmamalı.”
“Yeni imar alanları yaratarak İstanbul’un doğal istikrarlarını yok etmek yerine, İstanbul’un ziyan görmüş doğal alanlarını tekrar kazanmalıyız” diyen Gökçe, “Tabii ki yeni konut alanları ve yeni yerleşimler yapılmalı. Ama bunlar sayın Bakan’ın tabir ettiği üzere 500 bin konutluk, 2 milyonluk kentlerle olamaz” tabirlerini kullanıyor.
İstanbul’da yeni yerleşim alanlarının bir plan dahilinde lakin 10-15 bin kişilik alanlarla olması gerektiğini düşünen Gökçe’ye nazaran akılcı, gerçekçi, tabiata ve beşere saygılı ölçekte bir konut gelişimi için merkezi ve mahallî yönetim birlikte hareket etmeli.
“Güvenli çevreler oluşturulmalı”
Pelin Pınar Giritlioğlu’na nazaran de sorun yalnızca inançlı konut yapmakla çözülmüyor. Tıpkı vakitte inançlı çevreler oluşturmak gerekiyor.
Bunun için açık alanlara, afet toplanma alanlarına, güçlü hastanelere, okullara ve altyapıya gereksinim olduğunu vurgulayan Giritlioğlu, “İktidar zelzele sonrası yapılacakları yalnızca konut inşaatı olarak görüyor. Lakin bütün bu etraf afete hazır hâle getirilmezse o inançlı yapıların içinde de inançlı olamayacağız” sözlerini kullanıyor.
“Kanal İstanbul’a referans”
Bakan Kurum açıklamasında, İstanbul’daki kentsel dönüşüm projesi için 130 milyon metrekare rezerv alan gerektiğini de belirtti.
Rezerv alan, kanun uyarınca gerçekleştirilecek uygulamalarda yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere, Toplu Konut Yönetimi Başkanlığı’nın (TOKİ) yahut Yönetim’in talebine bağlı olarak yahut resen Maliye Bakanlığı’nın uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenen alanlar olarak tanımlanıyor.
Peki bu kadar büyük bir rezerv alan neresi olabilir?
Buğra Gökçe, Bakan Kurum’un ‘130 milyon metrekare rezerv alan lazım’ kelamıyla aslında Kanal İstanbul projesine referans verdiğini, Kanal İstanbul Projesi’nin de 130 milyon metrekare olduğunu belirtiyor.
Bilim insanlarının Kanal İstanbul’u doğayı hiçe sayan bir rant projesi olarak değerlendirdiğini söz eden Gökçe, “Sayın Bakan, anladığımız kadarıyla projede revizyona gidiyor. Gemilerin geçeceği kanal ve lojistik alanları artık sarsıntısı mazeret ederek büsbütün konut alanına dönüştürmeyi şayet planlıyorsa, bizlerin kamuoyuna en başından beri bu projenin bir kanal projesi olmadığı, arazi spekülasyonu ve rant projesi olduğu savımızı da doğruluyor olur” sözlerini kullanıyor.
“Ortada bir finansal model yok”
Mevzuata nazaran rezerv alanın, bir riskli alanın dönüşeceği vakit orada yaşayanların taşınıp süreksiz olarak barınacağı ve riskli alandaki dönüşüm tamamlanıncaya kadar inançlı konutlarda yaşayacağı alanlar olduğuna dikkat çeken Gökçe, “2-3 yıl müddetle kira yardımı üzere uygulamalarla burada vatandaşlar ikamet ettikten sonra riskli alanlarda yenilenen konutlara dönmeleri sağlanır. Uygulamanın aslı bir çeşit doldur boşalt mantığıyla yerinde dönüşümün sağlanmasıdır. Hasebiyle bir rezerv alanın, ilan edilen riskli alana da yakın olması gerekir. Lakin uygulama, başladığı 2012 yılından itibaren maalesef bu mantıkta yapılmıyor. İstanbul bu nedenle kentsel dönüşümde yıllar kaybetti” diye konuşuyor.
‘Boş yeri bulduk konut yapalım’ anlayışıyla kentlerin yönetilemeyeceğini vurgulayan Pelin Pınar Giritlioğlu da tüm adımların plan şartları çerçevesinde tekliflerle desteklenmesi gerektiğine lakin ortada bir finansal modelin dahi olmadığına işaret ediyor: “İnsanların bu kadar büyük bir maliyeti üstlenme talihi yok. Ve görüyoruz ki aslında bu süreçte de vatandaş müteahhitle karşı karşıya bırakılacak. Hasebiyle da yeniden müteahhit zenginleştirmeye odaklı bir yaklaşımla bunlar planlanıyor. Bu da bizim sıkıntımızı çözmüyor, çözmeyecek. Bunu çok açık bir biçimde görebiliyoruz.”
“Uydu kent bu türlü bir şey değil”
Peki hazırlanan proje teknik manada ‘uydu kent’ olabilir mi?
Pelin Pınar Giritlioğlu, projeyle ilgili uydu kent kavramının da yanlışsız kullanılmadığı görüşünde.
“Uydu kent bu türlü bir şey değildir esasen kentin dışındadır. Kendi muhtaçlığını, altyapısını, toplumsal donatı alanlarını kendi içinde çözmüş olanlardır” diyen Giritlioğlu, ekliyor: “Ama bizim bu türlü bir alanımız yok. İstanbul’un sonları bir tarafta Tekirdağ’a dayanmış, öbür tarafta Kocaeli’ne dayanmış. Uydu kenti nerede yapıyor? Kentin içinde yeni kentsel gelişme alanları yaratılıyor.”
Uydu kentlerin nüfusunun 100 bin civarında olduğunu, kendi kendine yeten konut ve çalışma alanlarıyla, doğal ve kültürel altyapılarıyla tabiatla ve mevcut kentle barışçıl bir bağı bulunduğunu belirten Buğra Gökçe’ye nazaran de projeyle işaret edilen 2 milyonluk iki kent neredeyse Avrupa metropolü kadar büyük ve ölçeği uydu kent örneğinden onlarca kat fazla.
Selahattin Beyaz: Açıklama gerçeği yansıtmıyor
DW Türkçe’ye konuşan Etraf Mühendisleri Odası İstanbul Şube Lideri Selahattin Beyaz da İstanbul’un Avrupa ve Anadolu yakasında nüfusu artırmadan yapılacağı açıklanan uydu kentler ile ilgili açıklamanın gerçekleri yansıtmadığı görüşünde. Bahsi geçen planların Anadolu yakası için 18 Ekim 2022 tarihinde, Avrupa yakası için ise 13 Mayıs 2022 tarihinde askıya çıkarıldığını söyleyen Beyaz, Anadolu yakasında Tuzla bölgesindeki planların Gecekondu Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’ne dayanılarak “Gecekondu Tedbire Bölgesi” ilan edilen alanlarda yapıldığını belirtiyor.
Avrupa yakasında da Başakşehir hudutları içinde Kayabaşı’nda bulunan askeri bölgede tekrar Gecekondu Kanunu ve Uygulama Yönetmeliği’ne dayanılarak “Gecekondu Tedbire Bölgesi” olarak planlar yapıldığına işaret eden Beyaz, “Kayabaşı’nda bulunan planlama alanının yüzde 38’lik kısmı Ulusal Savunma Bakanlığı’na tahsis edilmiş askeri alan, yüzde 43’lük kısmı ise TOKİ ve Hazine’ye ilişkin alan olup 16 Mart 2021’de onaylanan Etraf Sistemi Planı Değişikliği’nde belirtilen Rezerv Yapı Alanı dışında bulunmakta. Bu alan, bu plan değişikliği ile yapı alanı kapsamına sokuluyor” diyor.
“Birinci derece zelzele riskli alanlar”
Açıklamalarda depremsellik riski bulunan binaların tahliye edilerek bu alanlarda oluşturulacak inançlı konutlara taşınması sağlanacağı belirtilse de bunun gerçeği yansıtmadığını tabir eden Beyaz, belirtilen bölgelerin birinci derece sarsıntı riskli alanlar olduğunu aktarıyor.
Beyaz’a nazaran projenin gayesi Mart 2021 tarihli Etraf Nizamı Planı Değişikliği’nde belirtilen “nitelikli nüfus” için lüks konut alanları oluşturmak. Beyaz, “Anlaşılan o ki iktidarın en kullanışlı bakanlığı Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve tekrar iktidarın kara kutusu TOKİ ve Emlak GYO tarafından planlanan rant projelerinden İstanbul’da son ağaç yok olana, son toprak modülü betonlaşana dek vazgeçilmeyecek” diye konuşuyor.
Askeri alanlar yeşil kalmadı
Öte yandan proje için askeri alanların da kullanılacağı açıklandı.
15 Temmuz darbe teşebbüsünün akabinde kent dışına çıkartılan askeri alanların yeşil alan kalacağı kelamı verilmişti. Periyodun Etraf ve Şehircilik Bakanı Mehmet Özhaseki 2017 yılında yaptığı açıklamada Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu mevzuda kesin bir talimatı olduğunu tabir etmişti.
Bu alanları konut alanlarına dönüştürme sürecinin esasen başlatıldığını lisana getiren Pelin Pınar Giritlioğlu, sarsıntının de buralarda yapılaşma için bir fırsat ve münasebet olarak kullanıldığı görüşünde: “Son kalanlar da bu halde yapılaşacak. Lakin bizim İstanbul içinde nefes alacak alanlara gereksinimimiz var.”
Buğra Gökçe’ye nazaran de askeri alanların büyük bölge parkları olarak planlanması gerekiyor: “İstanbul’da yeşile, tabiata hasret duyuyoruz. Askeri alanların kentin içinde kalmasından dolayı gelecek kuşakların faydasına kamuya açık doğal kent ormanları üzere kıymetlendirilmesi gereksinimi var.”
İBB ay sonunda açıklayacak
İstanbul’da 1,2 milyon binanın yüzde 70’inin riskli olduğunu, taban özellikleri ve yapı stoku itibariyle 118 adet yapının ivedilikle dönüşmesi gerektiğini tespit ettiklerini söz eden Gökçe, İBB olarak İstanbul’un, sahip olduğu nüfus ve ekonomik büyüklüğüyle yalnızca mahallî yönetimlerin, belediyelerin kapasitesiyle zelzeleye inançlı olamayacağını, bu mevzuda merkezi ve lokal yönetimlerin birlikte rol alması gerektiğini düşündüklerini söylüyor.
1 Mart’ta Sarsıntı Seferberlik Planı’nı açıkladıklarını hatırlatan Gökçe, sarsıntı inançlı konut ve kentsel dönüşüm özelinde yürüttükleri çalışmaları ise bu ayın sonunda kamuoyuna duyuracaklarını aktarıyor.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, DW Türkçe’nin planlanan iki uydu kente ait tenkitlere dair yönelttiği sorulara karşılık vermedi.