Anayasa Mahkemesi, “Kürt sorununu” işleyen sinemanın yasaklanmasını söz özgürlüğüne alışılmamış buldu. ‘Adressiz Sorgular’ isimli sinemayla ilgili ferdî başvuruyu görüşen Mahkeme, Anayasa’nın 26. hususunda garanti altına alınan tabir özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verdi.
Prodüktör ve direktör Mehmet Ali Gündoğdu ile iş ortağı Mustafa Demirsoy, içeriğinde direktörün “Kürt Sorunu” olarak nitelendirdiği bir dizi siyasal ve toplumsal mevzunun ele alındığı ‘Adressiz Sorgular’ isimli sineması çekti. Gündoğdu ve Demirsoy, yapıtın sinema sineması olarak kaydı ve tescili talebiyle Kültür ve Turizm Bakanlığı’na başvurdu. Bakanlık başvuruyu, ‘eserin, kamu tertibine ve Anayasa’daki öteki unsurlara uymadığı ve insan onuru ile bağdaşmadığı’ gerekçesiyle reddetti. Kararın iptali için Yönetim Mahkemesi’nde dava açan Gündoğdu ve Demirsoy, dava reddedilince temyize gitti. Gündoğdu ve Demirsoy, kararın Danıştay tarafından onanarak nihaileşmesinin akabinde 7 Mayıs 2015 tarihinde Anayasa Mahkemesi’ne ferdî müracaatta bulundu.
İhlal kararı oy çokluğuyla alındı
Başvurucular dilekçelerinde, yapıtın sinema sineması niteliğinde olduğunu belirterek kayıt ve tescil talebinin reddedilmesi nedeniyle söz özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri sürdü. Başvuruyu 8 Mayıs’ta görüşerek karara bağlayan Yüksek Mahkeme, Gündoğdu ve Demirsoy’un Anayasa’nın 26’ıncı hususunda garanti altına alınan söz özgürlüğünün ihlal edildiğine karar verdi. Oy çokluğuyla verilen kararın bir örneği, söz özgürlüğünün ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için tekrar yargılama yapılmak üzere Ankara 7. Yönetim Mahkemesi’ne gönderildi. Müracaatçılara toplam 5 bin 500 lira manevi tazminatın ödenmesine karar veren Mahkeme, makul müddette yargılanma hakkının ihlal edildiğine ait iddiayı ise müracaat yollarının tüketilmemiş olması nedeniyle kabul edilemez buldu.
“Tamamen yasaklama demokratik toplumda gerekli değil”
Mahkeme kararında, “Eserin kayıt ve tescil talebinin reddedilmek suretiyle büsbütün yasaklanması ‘ön sansür’ halinde yapılan en ağır müdahaledir. Kamusal otoritelerin, yapıtın içeriğini sakıncalı bulmaları durumunda, bir sınıflandırma yaparak ‘+18’ yaş sonu koyma, ‘aile ile izlenme’ ya da ‘kimi sahnelerin senaryodan çıkartılması’ biçiminde daha hudutlu müdahale yetkisi olmasına karşın, eser tümden yasaklanmıştır. Yapıtın bağlamından ve sözlerin bütünlüğünden kopartılarak ele alınması suretiyle ortaya konan münasebetin ilgili ve kâfi olmadığı görülmüş ve büsbütün yasaklanmasının demokratik toplumda gerekli olduğu sonucuna ulaşılmamıştır” denildi.
Başvuru değerlendirilirken; PKK terör örgütü üyelerine sempati duyulduğu izlenimi oluşturduğu ileri sürülen tabirler, yapıtın bir sinema olması, çekilme vakti, maksadı, hitap ettiği toplumsal kesim, coğrafya ve olası tesirlerin bir bütün olarak ele alındığını belirten Mahkeme kararında, “Terör ya da direktörün bakış açısıyla ‘Kürt sorunu’ ülkemizde yıllardır acılara neden olmuş bir meseledir. Anayasa Mahkemesi bu hususa ait hassasiyetlerin farkındadır. Fakat ismi geçen yapıtta işlenen mevzunun ülkenin muhakkak bir bölgesinde yaşanan sıkıntılara dikkat çektiğinin de göz önüne alınması gerekir” sözleri kullanıldı.
“Barışa duyulan hasrete vurgu yapılmıştır”
Anayasa Mahkemesi kararında, sinemada rastgele bir terör örgütünü öven, şiddeti romantikleştiren, teşvik eden ve legal gösteren bir ögenin olmadığını, terör sıkıntısına farklı bir perspektiften bakış açısı getirilmeye çalışıldığına dikkat çekilerek, “Bu anlatım biçiminde, devletin o coğrafyadaki insanlara ön yargılı davrandığı tezlerine yer verilmesi, yapıtta terör örgütü propagandası yapıldığı manasına gelmez. Terör olaylarından duyulan rahatsızlık ve çatışmalar nedeniyle yaşanan acıların iki taraf için de eşit olduğu birçok diyalog ve sahnede işlenmiştir. Başka yandan, yapıtta yer yer barışa duyulan hasret, Türklerin ve Kürtlerin yüzyıllardır tıpkı topraklarda birlik içinde yaşadığı; lakin devlet siyasetleriyle bu huzurun bozulduğuna ait vurgular yapıldığı da görülmüştür. Yapıtta geçen diyaloglar sanatsal tabir biçiminin bir gereği olarak terör örgütü propagandası olarak değil, yaşanan acı olayların kimi vakit trajik, kimi vakit ironi bir anlatımı olarak değerlendirilmiştir” sözleri kullanıldı.