Macron, Çin’le alakalarda AB’nin ABD’den bağımsız hareket edebileceği açıklamasının akabinde AB’nin stratejik özerkliğini gündeme getirdi. Pekala Avrupa için bu özerklik ne kadar mümkün?
Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Avrupa Birliği’nde (AB) egemenlik kavramını tartışmaya açtığı Paris’teki Sorbonne Üniversitesi’nde yaptığı konuşmanın üzerinden altı yıl geçti. AB içerisinde egemenlik konusu gündeme geldiğinde daha çok “stratejik özerklik” kavramı kullanılıyor. Avrupa Parlamentosu’na bağlı niyet kuruluşunun da açıkladığı üzere bu kavram temelde, stratejik açıdan kıymetli alanlarda başka ülkelerden bağımsız ve özerk hareket edebilme kabiliyeti manasına geliyor.
Macron kısa mühlet evvel gerçekleştirdiği Çin ziyaretinden dönerken milletlerarası medyaya yaptığı açıklamalarda yeniden bu kavrama değindi. Tayvan hakkında sarf ettiği kelamlar Amerika Birleşik Devletleri’nde (AB) ve Avrupa’da ortalığı karıştırdı. Kelamlarının daha sonra Avrupa ülkelerine Washington’a olan bağımlılığı azaltma ve Tayvan’la ilgili bir krizin içine çekilmeme konusunda ikaz olduğu anlaşıldı. Macron hafta başında “egemen Avrupa vizyonu” bir kere daha lisana getirdi ve Hollanda’nın Lahey kentinde Salı günü yaptığı konuşmada stratejik özerklik kavramının ekonomik tarafına odaklandı.
Peki Macron’un fikirleri Avrupa için nitekim uygulanabilir mi?
AB yeşil dönüşüm için Çin’e bağımlı
Macron’un ekonomik egemenlik modeli beş temele dayanıyor: Rekabetçilik, sanayi siyaseti, pazarın korunması, ticari münasebetlerde karşılıklılık ve işbirliği.
Macron’un temel fikrine nazaran; AB rekabetçi, sınıfının en uygunu eserlerini üretmeye devam ederken birebir vakitte Birlik’te yakın işbirliği içinde çalışmalı. Fransız başkan, ayrıyeten sanayide pak teknolojiye geçişi amaçlayan Net Sıfır Amacı yahut mikroçip üretimi üzere alanlarda piyasaları güçlendirecek ortak bir siyasetin gerekliliğine işaret ediyor. Ayrıyeten Avrupa’nın iklim amaçlarına ulaşmasını sağlayacak teknolojilerin de AB’de üretilmesi gerektiğini düşünüyor.
Barselona Memleketler arası Bağlar Merkezi’nin kıdemli uzmanlarından Carme Colomina, Macron’un amaçlarına ait DW’ye yaptığı değerlendirmede, şu anda bu teknolojiler ile dijital ve yeşil dönüşüm için gerekli az toprak elementlerinin Çin’den sağlandığını söylüyor. Colomina, hasebiyle AB’nin iklim değişikliği konusunda Çin’e bağımlı olduğunu vurguluyor.
AB Kurulu, bu gerçekle çaba etmek için kısa bir mühlet evvel kritik hammaddelerle ilgili piyasayı düzenleyen yeni bir yasa tasarısı hazırlamıştı. Bu hammaddeler ortasında rüzgar türbinlerindeki mıknatıslar için gerekli olan az toprak elementlerinin yanı sıra lityum, kobalt, pil üretimi için nikel ve yarı iletkenler için silikon yer alıyor. Lakin Colomina, düzenlemenin sahiden tesirli olacak kadar süratli uygulanıp uygulanamayacağından kuşkulu, çünkü ona nazaran bağımlılığa götüren yapı aslında oluşmuş durumda.
AB güvenlik için ABD’ye bağımlı
Stratejik özerklik kavramı birebir vakitte güvenlik boyutunu da içeriyor. Macron, 2017 yılında ortak bir Avrupa müdahale gücü, ortak bir savunma bütçesi ve ortak bir hareket doktrini oluşturulmasını savunmaya başlamıştı.
Geçen yıl Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bir ay sonra Avrupa’nın egemenliği konusu kıtadaki başkanın de gündemine girdi. Bir yandan NATO’ya olan yükümlülüklerini yerine getiren başkanlar, öteki yandan savunma kabiliyetlerini güçlendirmek ve özerk hareket etme kapasitelerini arttırmak istediklerini beyan ettiler. Savaşın başlamasından bu yana savunma harcamalarını arttıran AB ülkeleri, Ukrayna’ya silah ve mühimmat dayanağında de bulunuyor.
Colomina’ya nazaran Macron, savunma alanında Avrupalıların daha yakın işbirliğinde bulunması fikrinin ardındaki en güçlü başkanlardan biri. Macron’un Avrupa egemenliğini AB’nin kendi yolunu çizmesini sağlayacak bir araç olarak gördüğünü düşünüyor.
Alman Dış İlgiler Kurulu’nda araştırmacı olan Benjamin Tallis’e nazaran de önerilen yol yalnızca gerçekçi değil, tıpkı vakitte “son derece istenmeyen” bir yol. Tallis, memleketler arası bağlantılarda özerklik kavramının bir hayal olduğunu düşünüyor, Macron’un aslında kastettiği şeyin de “ABD’den daha bağımsız hareket etmek” olduğunu tez ediyor.
Macron’un fikrinin kıta için tehlikeli olduğuna inanan Tallis, DW’ye yaptığı değerlendirmede “Avrupa kendini savunmak ve tıpkı vakitte Macron’un stratejik özerklik ajandasının gerektirdiği biçimde dünyada rekabet edebilme yeteneğinden yoksun” görüşünü lisana getirdi. Tallis, Avrupa’nın kağıt üzerinde etkileyici sayıda tank ve askere sahip olduğunu lakin bloğun tek başına hareket etmesi halinde bunları devreye sokacak stratejik imkanlardan mahrum kalacağını düşünüyor. Kıdemli araştırmacı ayrıyeten, öteki nükleer güçlere karşı son deva ve caydırıcı bir güvenlik garantisi olarak hizmet eden ABD’nin nükleer kapasitesini de hatırlattı.
Avrupalı bir dünya görüşünün olmaması
Macron’un Çin’le ilgilerinde ABD’den daha bağımsız hareket edilmesi tarafındaki kelamlarına pek çok siyasetçi ve önderden reaksiyon geldi. ABD’nin eski lider adaylarından Cumhuriyetçi Senatör Marco Rubio, Macron’a bu kelamları Avrupa Birliği ismine söyleyip söylemediğini açıkça sordu. Polonya Başbakanı Mateusz Morawiecki de Pazartesi günü ABD’ye yapacağı ziyaret öncesinde ABD ile ittifakın Avrupa Birliği için “mutlak bir temel” olduğunu tabir etti. AB Komitesi ise Macron’un kelamlarıyla ilgili yorum yapmaktan kaçındı.
“Macron elbette Avrupa ismine konuşmuyor” diyen Tallis’e nazaran Avrupa’nın stratejik özerkliği fikrinin altında yatan sorun, Avrupa’nın bir stratejik seviyede varlığının dahi olmaması ve AB’nin ortak dünya görüşünde bir uzlaşı olmaması. Tallis, Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden evvel var olan “dünün dünyasına” tutunmak istediğini ve Çin’i de içeren bir global ticaret sistemini muhafazaya çalıştığını hatırlatıyor. Macron’un ise Avrupa’yı büyük bir güç üzere konumlandırarak aslında Fransa’yı büyük bir güç haline getirmeye çalıştığını belirten Tallis, “Fransa’nın çıkarları ile Avrupa’nın çıkarları birebirmiş üzere davranıyor” tespitini yaptı.
Sonuç olarak Tallis, Macron’un planının Avrupa’yı stratejik olarak zayıflatacağını ve AB üyeleri ortasında daha fazla bölünmeye yol açacağını savunuyor. Colomina da üye ülkeler ortasında daha fazla Avrupa’dan yana olan “Avrupacılar” ile ABD ile daha yakın bağlardan yana olan “Atlantikçiler” ortasında klasik bir bölünme olduğuna işaret ediyor. Colomina’ya nazaran bu ikilem AB’nin tam merkezinde yer alıyor ve yine sertleşmesi yalnızca bir vakit sorunu.
Emmanuel Macron ise stratejik özerklik konusunda istediğini kısa müddette elde edemeyeceğinin aslında farkında. Macron’un Lahey’deki konuşmasını “Ben bir hayalperestim” kelamlarıyla tamamlaması da bunun bir işareti.